Kozan Magazine گۆڤاری كۆزان | Page 20

‫كۆزان‬ ‫91‬ ‫ژماره (4) زستانى 5102‬ ‫‌‬ ‫زمان و كلتور‬ ‫پراگ لە س������اڵی 8391 و پەراگەندەبوونی‬ ‫ڕۆمان یاكوبس������ن بەرەو ئەمری������كا، هەر لە‬ ‫س������اڵی 1491 ەوە ڕووبەڕووی كەلتوورێكی‬ ‫ئەمریك������ی ب������ۆوە. یاكوبس������نی تەیاركراو و‬ ‫چەكدارك������راو ب������ە زمانەوان������ی ئایدیۆلۆژی‬ ‫(كۆمەڵەی زمانەوانی مۆسكۆ) و (بازنەی‬ ‫زمانەوان������ی پ������راگ)دا، ل������ە زمانەوانیەوە،‬ ‫سێمیۆتیكس������ی هەڵێنجا، بە واتای یاكوبسن‬ ‫لە زمانناس������یەوە، ئاماژەناس������ی دۆزیەوە. لە‬ ‫ڕوانگەی یاكوبس������نەوە، زمانناسی مۆدێلێك‬ ‫لە ش������یكردنەوەی زمان وەك سیس������تەمێكی‬ ‫بونی������ادی دەبەخش������ێت، كە " وات������ا –مانا "‬ ‫بەرهەم دەهێنێت. زمانناس������ی، ئاماژەناسی‬ ‫بەره������ەم هێنا و بیل و تراس������ك 1002، ل62‬ ‫دەڵێن: ئاماژەناس������یش وەك منداڵێكی عەجول‬ ‫و ش������یم وایە، بۆیە لە منداڵدانی زمانناسی‬ ‫ئۆقرەی نەگرت، بۆیە هەوڵیدا " ئەو بۆچوونە‬ ‫درێژبكات������ەوە ت������ا سیس������تەمەكانی دی نا-‬ ‫زمانەوان������ی بگرێتەوە وەك سیس������تەمەكانی‬ ‫ترافیك و سیمفۆنی و تەالرسازی. "‬ ‫ل������ە پرس������ی ئاماژەناس������ی ـ زمانناس������یدا،‬ ‫ئاماژەناس������ی وەك " كوڕ " و زمانناسی وەك‬ ‫"باوك " دەبیندرێت، بۆیە تراسك و بیل 1002،‬ ‫ل72 ڕاش������كاوانە دەبێژن: "زمانناس������ی بە بێ‬ ‫ئاماژەكردن بە ئاماژەناس������ی نمایش دەكرێت،‬ ‫بەاڵم ئاماژەناسی بە بێ زمانناسی بوونێكی‬ ‫مەحاڵە هەتا ئەندێش������ەش بكرێ������ت"، كەواتە‬ ‫زمانناسی شوناسێكی ڕەهای هەیە، هەرچی‬ ‫ئاماژەناسیە، شوناسێكی وابەستەی هەیە .‬ ‫2. ئاماژەناسی بزاڤی ئەدەبی فۆرمالیستی‬ ‫بزاڤی ئەدەبی فۆرمالی یان شەكاڵنی سەرەتا‬ ‫هەر ب������ە ش������ەكاڵنی ڕووس ناس������راو بوون .‬ ‫شەكالنیەت بزاڤێكی ئەدەبی بوو، زیاتر كاری‬ ‫لە سەر زمانەوانی دەق دەكرد . كودۆن 8991،‬ ‫ل723 دەڵێت: "فۆرمالیزم تیۆرێكی ئەدەبیە لە‬ ‫بەرایی بیستەكانی سەدەی بیستەم لە ڕووسیا‬ ‫سەریهەڵدا، وشەی فۆرمالیستی یان شەكاڵنی‬ ‫وەك زاراوەیەكی قێزەون بەو گروپە فۆرمالیستە‬ ‫دەگوت������را، كە نووس������ینەكانیان س������نوورداری‬ ‫دەگەیاند . " ئەو بزاڤە لە ژێر ئااڵی حوكمڕانی‬ ‫كۆمۆنیس������تی دروست بوو، تەمەنی ئەو بزاڤە‬ ‫ئەدەب������ی -زمانەوانیە، هەتا ل������ە ژیاندا مانی‬ ‫فالدمی������ر لینین ح������زووری هەبوو، بەاڵم پاش‬ ‫حوكمڕانی جۆزیف س������تالینی 4291-3591،‬ ‫ئەو بزاڤە لە ساڵی 0391 دا هەڵوەشێندرایەوە‬ ‫ب������ە بیانووی ئەوەی ئ������ەدەب دەبێت لە ڕاژەی‬ ‫كۆمەڵگا دابێت، نەك لە ڕاژەی دەق دابێت .‬ ‫ل������ە ڕووی تێكەڵبوونی بزاڤی ئەدەبی و بزاڤی‬ ‫زمانەوان������ی دەق دا تەمەنێك������ی تر بۆ بزاڤی‬ ‫ش������ەكاڵنی ڕووسی دروس������ت دەبێت . بەر لە‬ ‫دامەزراندنی حوكمڕانی كۆمۆنیستی، بازنەی‬ ‫زمانەوان������ی مۆس������كۆ -5191 لە كۆمەڵەی‬ ‫توێژین������ەوەی زمانی ش������یعری، ناس������راو بە‬ ‫ئۆپۆجاز- 6191 -0391دا، تیۆری فۆرمالیزم‬ ‫لە الی یاكۆبسن6981-2891 حزووری هەبوو‬ ‫. كاری پێشەنگی فۆرمالیستەكان بریتی بوو‬ ‫لەو ڕێچكەیەی دەقە ئەدەبیەكان، كاریگەری‬ ‫خۆیان جێ بە جێ دەكەن، هەروەها بنەمایەكی‬ ‫زانس������تی بۆ توێژین������ەوە لە ئەدەب������دا بەرهەم‬ ‫دەهێنن-كودۆن، ل723 . بیل و تراسك 1002،‬ ‫لە ل72دا ئاماژە بەوە دەكەن، كە سیمیۆلۆژی‬ ‫رۆژئاوا لە ماوەی 5191-1291 دا كا