Konsumidó Alertá Volumen 9, ougùstùs 2014 | Page 17

Siguridat

Kon sigur bo filenan ta online? Kada kompania ta hèndel nan siguridat diferente. Tin ta mas sigur ku otro.

Algun kos ku bo mes por hasi pa ta mas sigur ta:

• Uza un password ku por lo ménos 12 karakter.

Mester tin un òf mas “letra kapital”, sifra i “special

characters” den dje. Pues un !.- òf algu similar. Purba

no uza nòmber di hende òf bestia òf di lugá.

• Ora un servisio puntrabo pa kontesta 3 pregunta pa

ora bo pèrdè bo password bo por hañ’é bek, no uza

kontestanan ku ta bèrdat. Semper pone algu otro,

por ehèmpel. ku bo a nase na Noordpool.

• Si nan ta duna e opshon di outentikashon dòbel

(Two factor authentication) hasi uzo mas tantu

posibel di esaki. Esaki ta ora nan mandabo un sms of

un kode via di E-mail despues ku bo a hinka bo

password. Algu similar na loke mayoria banko ta

hasi.

• Un posibilidat tambe ta pa uza e servisio di Lastpass.

Esaki ta warda tur bo passwordnan na un manera

sigur.

Privasidat

Privasidat ta un tópiko masha delikado último tempu. For di ora bo datonan ta online, kualke servisio por hasi uzo di nan.

Un ehèmpel ta ora bo buska algu riba Amazon ora bo bai Facebook despues, bo ta haña un propaganda di esaki den banda riba bo wall di Facebook. Hopi di e situashonnan aki ta inosente. Nos rekomendashon ta ku si bo no ke pa algu sali na kla, no pone online.

Despues di e revelashonnan ku Edward Snowden a hasi tokante di e akshonnan di NSA (National Security Agency) nos mester asumí ku nada no ta safe mas online.

Warda file online i Back-up

Un memory stick ta fásil pa pone file riba dje i transportá nan entre diferente kòmpiuter. Tin hende ta uza e memory stick komo un back-up di nan file nan.

Pero e memory stick ta fásil pa lubidá of pèrdè. Tambe nan sa daña poniendo asina ku ba pèrdè tur bo filenan.

Un bon alternativa ta un di e servisionan manera Dropbox, Google Drive i Microsoft Onedrive.

Nan ta instalá un programa chikí riba bo kòmpiuter, lèptop, tèblet òf telefon i tur file ku bo pone riba e folder aki ta wòrdu manda online mesora hasiendo esaki disponibel riba e otro aparatonan tambe.

E servernan di e kompanianan aki ta wòrdu di back-up kontinuamente pues e chèns ku bo ta pèrdè bo filenan ta bira masha chikí.

Riba hopi “Smartphone” bo por pone e app nan di e servisionan aki tambe. Kada biaha ora bo saka un potrèt esaki ta wòrdu manda online.

Servisionan manera Carbonite, Mozy i Norton online ta algun ehèmpel di servisionan ku ta hasi back-up di bo kòmpiuter online. Kontra pago bo por instalá un programa chikí ku ta manda tur bo filenan online manera bo hasi un kambio na nan.

Asina si bo kòmpiuter crash òf wòrdu hòrtá tur bo filenan ta disponibel online. Tambe si bo a lubidá un file na kas bo por subi online i download e file aki.

Siguridat di bo telefon òf tèblet

Otro servisio online ta esun pa ora bo pèrdè bo telefon òf tèblet.

Dor di instalá un app riba bo telefon òf tèblet i registrá esaki, bo por mira riba un mapa na unda bo telefon òf tèblet ta tur ora. E aparato mester tin un GPS den dje si anto mester ta konektá riba internèt pa e por transmití e siñal nan.

Algun bentaha adishonal ta ku bo por laga e aparato hasi un sonido pa ora bo a pèrdè por ehèmpel, òf den un kaso mas ekstremo bo por kita bo datonan personal for di riba e aparato. Esaki ta hopi valioso paso asina bo datonan no por kai den man di e ladron nan.

Algun ehèmpel di e app nan ta find my Iphone, android device manager i find my phone