Konsumidó Alertá Volumen 8, yüni - yüli 2014 | Page 12

Interes máksimo riba fiansa

placerat

Un fiansa por brinda bo sierto oportunidatnan pero tambe por trese hopi doló di kabes pa e persona ku ta fia. Den e tempu moderno ku nos ta biba aden, hasimentu di fiansa ta bira kada dia mas normal. Hopi di nos por ehèmpel no ta ni pensa pa kumpra un kas òf outo nobo sin finansiamentu di banko. Lokual hopi biaha nos ta lubidá ta ku riba un fiansa nos tin ku paga interes bek na sea e persona òf establesimentu kaminda nos a fia plaka. Anto no ta bankonan ta e úniko kompanianan ku ta fia plaka; tin otro kompanianan i personanan ku tambe ta fia plaka.

Den e último añanan Fundashon pa Konsumidó a bin tuma nota di persona- i kompanianan ku ta fia plaka pero ta kobra interesnan astronómiko na e personanan ku ta fia. Tin biaha e persona ku ta fia tin ku paga mas ku dòbel di e montante fiá na interes na e persona- òf kompanianan aki.

Fundashon pa Konsumidó no a tuma nota di e problema aki di kobramentu di interesnan astronómiko den e sektor bankero, pero den e otro kompanianan i personanan ku ta fia plaka.

Nos leinan no ta stipulá un interes máksimo riba kontraktnan di fiansa. Dor ku nos leinan no ta duna un máksimo, ta free for all tin ora dia fia plaka sea serka personanan òf kompanianan ku ta fia. Sinembargo nos korte komun di hustisia den diferente veredikto a stipulá ku un interes anual (pa aña) di mas haltu ku ta tolerá, ta unu di 18%. Tuma nota si ku nos ta papiando di interes anual (pa aña) i no mensual (pa luna).

Dikon esaki ta asina importante pa tene kuenta ku n’e? Fundashon pa Konsumidó a yega di wak kontraktnan di klientenan ku a fia serka kompanianan ku ta fia plaka i a ripará ku den sierto di e kontraktnan aki solamente e interes mensual ta wòrdu formulá. Un tasa di interes di 4% porta ta mustra manera un tasa di interes atraktivo. E persona ku ta wak e tasa di interes di 4% hopi biaha no ta bai wak ku esaki ta interes mensual òf anual.

Un interes di 4% mensual ta mesun kos ku un interes di (4 x 12= 48) 48% anual; un porsentahe muchu mas haltu ku e porsentahe máksimo ku korte ta stipulá di 18%. E porsentahe aki ta inkluí tambe gastunan adishonal manera seguro i otro gastunan ku e persona- i kompanianan ku ta fia ta kobra bo ademas di e interes.

E islanan BES (Boneiru, Sint Eustatius i Saba) entrante 1 di yanüari 2013, si tin un tasa di interes máksimo stipulá den lei. E wega di free for all pa loke ta trata interes riba fiansanan pues no ta posibel mas na e islanan aki. E lei ta stipulá ku e tasa di interes máksimo ku un persona ku kompania ku ta fia na konsumidónan por kobra ta 24% anual.

Nunka bo a puntra bo mes kon informashon konfidensial por ta lèk òf ta riba kaya? Òf kon un hende por a haña sierto informashon ku supuestamente ta sekreto? Falta di kuido di nos kontraseña ta un di e kousanan di mayoria di e problemanan di lèkmentu òf hòrtamentu di informashon.

Nos tur tin algu ku nos ke tene sekreto òf nos ke warda bon. Esaki por ta nos informashon di kuenta di banko, mensahenan den nos sistema di mail, un plan di negoshi ku bo no ke otro hende lesa ainda òf simplemente informashon di bo kompania. Ora nos ke tene un informashon sekreto, dus pa nos so, nos tin ku protehá esaki dor di protehá e kòmpiuter , e tèblet, e telefon ku e informashon ta den dje, òf nos email. Pa esaki nos ta hasi uzo di un kontraseña. Ta un palabra, number òf awendia e por ta un kombinashon di number i palabra, ku abo so sa. E persona ku tin e kontraseña tin e outorisashon pa haña akseso na e informashon. Un persona ku no tin e kontraseña no tin outorisashon pa haña akseso na e informashon. I un persona ku usa e palabra klave sin outorisashon ta duna su mes akseso na e informashon sin outorisashon di e doño di e informashon.

Awendia uzo di kontraseña a bira asina komun ku tur sistema kasi outomátikamente ta pidibo traha un kontraseña pa protehá e sistema. Dus abo komo persona tin un user-id, kual ta e nòmber ku bo ta uza pa login, i e user-id tin un kontraseña ku ta korespondé na dje. Ta kada persona mes tin ku skohe su kontraseña pa e por keda kòrd’é. E mester keda sekreto ya asina ta abo so por habri bo kòmpiuter i lesa bo informashon. Por kompará e kontraseña ku e yabi di bo kas òf outo. Bo no ta duna tur hende bo yabi di kas. Ta abo so tin bo yabi di kas, pasombra bo no ke pa ora bo no tei otro hende drenta den bo kas. Kontraseña ta meskos. E ta e protekshon di bo kòmpiuter, tèblet e telefon selular.

Tin un diferensha entre uso di kontraseña privá òf uso di kontraseña den un kompania. Aki nos ta bai focus riba e uso di kontraseña privá. Kual no ta ménos importante ku esun di kompania.

Protehá bo kontraseña

Pa evitá ku konosínan o deskonosínan por usa nos kontraseña, nos tin ku sòru pa lo siguiente:

- No duna otro hende bo kontraseña bou di niun

sirkunstansha:

Kòrda ku e kontraseña ta korespondé na bo persona su user-id. Si bo duna un otro persona bo kontraseña, i e persona aki hasi algu maligno den e kòmpiuter, tur kos ta mustra bèk riba abo. E kontraseña semper ta indiká ku ta abo a drenta e kòmpiuter.

- No skirbi bo kontraseña riba papel ni laga esaki

abiertamente riba mesa:

Ora bo ta skirbi bo kontraseña riba un papelito, e rísiko ta mas grandi ku e punto ariba. Pasombra konosínan por lesa esaki i uz’é, pero tambe deskonosínan. Konsekuentemente abo no sa mes awor ta ken por a uza bo kontraseña.

- No laga un hende para banda di bo wak bo taip bo

kontraseña.

Tin hende por wak bo man i lesa loke bo a kaba di taip. I despues nan ta uza bo kontraseña ora bo no tei.

protehá bo kontraseña

INTERMEDIO