Konsumidó Alertá Volumen 25, yüni 2016 | Page 18

BO SALÚ

Buikgrip (norovirus)

Un diarea fuerte òf un sakamentu direpente? Den 1 di kada 9 kaso ta trata aki di un buikgrip (norovirus).

Norovirus ta un vírus mashá kontagioso. Un hende por haña e vírus aki pa medio di un persona infektá, di awa òf alimentu kontaminá, òf dor di kontakto ku superfisienan kontaminá. Ken ku ta por ser infektá ku e vírus aki i bira malu. Ademas bo por haña e enfermedat aki mas ku un biaha den bo bida. E vírus ta duna un hende un infekshon òf problema temporal ku stoma (gastroenteritis). Síntomanan adishonal ta kentura, temblamentu (kalafriu), doló di barika i doló di kabes. E vírus aki por ta di gravedat espesialmente pa muchanan chikí i adultonan mayó.

Kon bo por hañ’é?

Via kontakto ku hende ku tin diarea òf den su ambiente. (e partíkulanan di e vírus ta den aire), ta den kontakto ku áreanan òf superfisie sushi, uso di tualèt públiko i keda sin laba man, via kuminda kontaminá, kompartí kuminda òf bestèk di un persona infektá òf si un persona kontaminá ta prepará alimentunan.

Kon por prevení esaki?

Ku bo ta haña vírus, ta algu inevitabel. I no tin vakuna kontra di dje tampoko. Si bo a ser infektá ta rekomendabel pa bo laba man konstantemente i evitá di tin kontakto ku mas hende (keda kas i no bai trabou). Mester limpia i desinfektá konstantemente rònt di un hende ku e vírus aki.

Durashon

Bo ta bira malu denter di 1 pa 3 dia ku bo a bini den kontakto ku e vírus. Lo bo sinti bo kurpa malu komo 2 pa 3 dia largu i pa sigur 3 siman bo por pega otro hende ku e vírus ya ku partíkulanan di e vírus ta keda kologá den aire ora bo bai af.

Grip

Un simpel grip por bira un kos muchu mas serio manera un pulmonia. P'esei esnan ku ta mas vulnerabel, hopi biaha ta haña e rekomendashon pa vakuna nan mes kada aña di nobo. Pero kiko esaki ta?

Grip ta wòrdu kousá dor di e vírus di influenza, ku prinsipalmente ta biba den airu. Un grip ta parse un verkout (nistermentu, tosamentu) pero e dura mas largu, entre 1 pa 2 siman i ta bai kompañá pa doló di wesu i kentura konstante.

Kon bo por hañ’é?

Grip por wòrdu fásilmente transmití via aire, pero tambe via un persona direktamente por ehèmpel tosa den kara di otro òf di ta den serkania di un hende ku grip, pero tambe dor di kontakto ku ophetonan ku tabata eksponé na un hende ku grip. P.e. un man di porta òf telefòn.

Kon por prevení esaki?

Básikamente ta un manera tin ku ta duna resultado positivo, i esei ta dor di vakuna kontra e grip. Komo e vírus di influenza ta kambia di forma rápidamente, ta nesesario pa kada aña bo ripití e “angua” kontra grip. Un vakuna kontra grip ta sinkronisá ku e grip di e temporada ei. Esaki no ta nifiká ku e ta protehábo kontra tur otro forma di grip, pero si dado kaso bo bira malu, e vakuna aki ta duna ménos chèns riba un malestar mas grave.

Durashon

Entre e promé kontakto ku e vírus i e promé síntomanan tin entre 2 pa 7 dia. Esaki kier men ku bo por kontagiá un otro hende ku e vírus promé ku bo mes tin molèster di dje. Despues di 5 dia ku un hende ta malu, e no por pasa e vírus pa un otro hende mas.

Un fèrkout òf diarea, ya ta kos ku kasimente bo no por skapa di dje. Pero a medida ku nos ta bira mas grandi i mas vulnerabel, kualke infekshon por bira un kos mas serio. Kon bo por protehá bo mes i otronan, mihó kontra e diferente bakteria i vírusnan ku tin eifó?