ë %† y “ þ #“ þ „ þyœ • öìîû éôé @ ùÌy ›#’ ‹# î˜ – ö ¢£ z xMþéöìœîû ² Ì „, þ !“ þîû ! îþ™ œ % ¢ Á™ ” ! ˜öìëû £ z ‹# î˜ • yîû ’ „ þöìîû ‰ þöìœöìŠéÐ ~£ z ¢ yîœ # œ ‹# î˜ • yîûyëû îy ” ¢ y • öìœy éôé öœy „ þ ¢‚… Äy î ,! kþÐ öëÝþy ² Ì ‰ þ [ þ ² Ì ¦ þyî öšþœœ éôé ² Ì „, þ !“ þîû ¢ Á™öì ” îû çþ™îûÐ ö ”… y ö † œ éôé ¢ Á™öì ” îû x ¦ þyî éôé xyîû “ þyîû ¢ yöìí ” y ! îûöìoîû G ¤ þ % !„ þÐ ¢› yöì ‹ îû ! î !¦ þ §¬ hßþöìîûîû ! î ”? þ =’#‹ ˜ öíöì „ þ Öîû & „ þöìîû ² ÌŸy ¢ ˜ – ! ŸÇþy ² Ì !“ þÛþy˜ – öî ¢ îû „ þyîû # ¢‚ ßþiy éôôôé ¢„ þöìœ £ z ² Ìhßþyî îûyöì … ˜ éôôôé ‹ ˜ ¢‚… Äy î ,! kþîû ¢ öìD “ þyœ !›! œöìëû !„ þ ¦ þyöìî ² Ì „, þ !“ þîû ¢ Á™ ” öì „ þ îyvþüyöì˜y ëyëû îy ÇþëûÇþ !“ þîû £ y “ þ öíöì „ þ îûÇþy „ þîûy ëyëû éôôôé ~ î ‚ ¢% Û % þ ¦ þyöìî “ þyöì „ þ îÄî £ yîû „ þîûy ëyëûÐ ~ Ý % þ „% þ îœyîû xöìþ™Çþy îûyöì … ˜y éôôô ² Ì „, þ !“ þîû ² Ì !“ þ ! Ýþ ¢ Á™ ” ~ öì „ þ xþ™öìîûîû ¢ yöìí xÝ % þÝþ ¢ Á™öì „ Åþ î ¤ y • y þ™öìvþü xyöìŠéÐ › y˜ % öì ¡ ìîû ! î !¦ þ §¬ „ þyëÅe « öì › îû › yì • Äöì › ~£ z ¢ Á™öì „ Åþîû £!” Ÿ ö › öìœÐ ~£ z þ™ ! îûöì ² Ì ! Çþöì “ þ INRMô ~ îû ›“ þy ›“ þ xy › yöì ” îû › yíyëû ‰ þyvþüy !” öìëûöìŠéÐ ÷ îKþy ! ˜ „ þ ›£ œ › öì˜ „ þîûöìŠé˜ ~£ z “ þíÄ ! ˜ƒ ¢ öì¨öì £ çþ™öìîûîû ¢›¢ Äy =! œîû ¢› y • yöì˜îû þ™í öîîû „ þîûöì “ þ ç ö ¢=! œ ”) îû #¦) þ “ þ „ þîûöì “ þ ¢ y £ yëÄ „ þîûöìîÐ @ ùÌy ›#’ ‹# î˜ëyeyîû vþz §¬ ëû˜ ² Ì „ þöìÒ INRMô ~ îû ›“ þ =! œ ² Ì • y˜ ¢› y • yöì˜îû þ™öìíîû £ z ! D “ þ ö ” öìî – ~£ z ! îÙ » yöì ¢ îû ›) œ †¦ þ # îû £ öìFŠé ~ Ý % þ „% þ îœy ëyëûÐ ! îhßþ #’ Å ÖÜñ ² Ìyëû ‹!› öì “ þ vþz §¬ ëûöì˜îû ‹ ˜Ä ² Ì • y˜ ² Ìöìëûy ‹ ˜ # ëû › y • Ä › öë ‹ œ ö ¢ Ýþy îœyîû xöìþ™Çþy îûyöì … ˜yÐ ² Ì „, þ !“ þîû ~£ z ›£ y ›) œÄ ¢ Á™ ” INRM ~ î ‚ IWRM éôôô ~£ z ”%£ z þ™íöì „ þ ~„ þ ¢) öìe ö †¤ öìí !” öìëûöìŠé ~ î ‚ ë %† y “ þ #“ þ „ þyœ • öìîû ~£ z ”%£ z ›“ þy ” ŸÅ ç “ þyöì ” îû ² Ìöìëûy † þ™kþ !“ þ éôôôé ˜y˜y ! î • ¢ îû „ þyîû # ç öî ¢ îû „ þyîû # @ ùÌy ›#’ vþz §¬ ëûöì˜îû ² Ì „ þÒ =! œöì „ þ ¢ y • Ä ›“ þ îû * þ™yëûöì ’ îû ö ‰ þÜTy „ þöìîû ‰ þöìœöìŠé ç xöì˜ „ þ öÇþöìe ~£ z ² Ìöì ‰ þÜTy šþœî “ þ # ç £ öìëûöìŠéÐ î “ Åþ › y˜ ¢› öìëû INRM ~ î ‚ IWRMô ~ îû ÷ îKþy ! ˜ „ þ ”,! ÜT ¦ þD # öîŸ # îû ¦ þy † ¢› öìëû £ z ¦ þyœ ¦ þyöìî ˜y ö ‹ öì˜ £ z ‰ þy ¡# ì îûy ~ î ‚ ! î !¦ þ §¬ ² Ì !“ þÛþyöì˜îû ² Ì „ þÒ =! œîû !¢ kþyhsþ „ þyîû # îûyç îÄî £ yöìîûîû ² Ìëûy ¢# £ öìëûöìŠé˜Ð ~ Ýþy ¢“ þÄ ‡ Ýþ˜y – ‰ þy ¡ ì xyîy ”– › yŠé ‰ þy ¡– ì þ™Ö þ™yœ˜ ~£ z ¢ î „ þy ‹=! œ ö „ þy˜îû „ þ › ! îKþy˜ ¢ Á ¿“ þ þvþzþ™yöìëûîû „ þíy ˜y ö ¦ þöìî £ z Ÿ “ þŸ “ þ îŠéîû • öìîû xyöìîûy ! þ™ “ þ £ öìëû xy ¢ öìŠéÐ ~ îû šþöìœ Çþ !“ þ ëy £ îyîû “ þy £ z £ öìFŠéÐ x ÷ ìîKþy ! ˜ „ þ ¦ þyöìî „ þyöì ‹ îû ” îû & ˜ ² Ì „, þ !“ þîû ¢ Á™öì ” îû ~„ þ ! Ýþîû › yey !“ þ ! îû _« îÄî £ yöìîûîû šþöìœ x˜Ä xyîû ~„ þ ! Ýþ ¢ Á™öì ” îû x ¦ þyî ö ”… y !” öìFŠéÐ ~£ z ‹ ˜Ä vþz §¬ ëû˜ ² Ì „ þöìÒîû • yþ™ =! œ ëíyëí xyöìîûyöìþ™îû öÇþöìe ¢ y ›!@ ùÌ „ þ ¦ þyöìî INRM ~ î ‚ IWRMôé ~ îû ÷ îKþy ! ˜ „ þ þ™kþ !“ þ =! œ › y˜Ä „ þöìîû ‰ þœy £ z ¦ þyœÐ “ þy £ öìœ – ² Ì „ þÒ =! œîû ßþiy ! ëûöìcîû !”„ þ öíöì „ þ ö „ þy˜ !‰ þhsþyîû xî „ þyŸ íy „ þöìî ˜yÐ xy ¢ œ „ þíy £ œ éôôôé IWRMôé ~ îû ›“ þy ” ŸÅ 2000 ¢ yöìœ xyhsþ ‹ Åy !“ þ „ þ ‹ öìœîû x ‚ Ÿ #” yîû # ( Global Water Partnership ) ¢‚ ßþiyîû „ þyëÅ ! î !• îû ¢› yíÅ „ þ ~£ z „ þyîûöì ’ öë ² Ì „, þ !“ þîû ‹ œ ¢ Á™ ” öì „ þ ëíyëí ¢‚ îûÇþ ’ „ þîûöì “ þ ö † öìœ Ö •% ‹ œ ˜ëû ôôô ‹ œ – › y ! Ýþ ~ î ‚ ~£ z ¢ Á™ !„ Åþ “ þ ² Ì „, þ !“ þîû ¢› hßþ ¢ Á™ ” öì „ þ £ z ~„ þ ¢ yöìí vþz §¬ ëû˜ ² Ì „ þöìÒîû • yþ™ =! œîû ›• Ä !” öìëû xy ¢ öì “ þ £ öìî – ëyöì “ þ þ™ ! îûöìîöìŸîû “ þyîû “ þ › Äöì „ þ ¢› y˜ ¦ þyöìî = îû & c !” öìëû xíÅ ÷ ì˜ !“ þ „ þ ç ¢ y ›!@ ùÌ „ þ ¢ y › y !‹„ þ vþz §¬ ëûöì˜îû !” öì „ þ ! ˜öìëû ëyçëûy ëyëû ~ î ‚ ö ¢£ z öÇþöìe öŠéyÝþ îy îvþü ‹ œ ! î ¦ þy !‹„ þyöì „ þ › y • Ä › ˜y „ þöìîû ˜ ”# îû ¢›@ ùÌ xîîy !£„ þy • öìîû ë !” ~ öì † yöì˜y ëyëû “ þyöì “ þ vþz §¬ ëû˜ ² Ì „ þÒ =! œ £ ëû “ þ “ þîûy !§º“ þ £ öìî ˜y !„ þlsþ ßþiy ! ëûöìcîû !” ì „ þ öíöì „ þ ! ˜ ! Øþ “ þ £ çëûy ëyëûÐ ~… ˜ xî !• ˜ ”# îû xîîy !£„ þy • öìîû ¦ þyîû “ þîöì ¡ ìÅ ö „ þyíyç INRM îy IWRMôé ~ îû ² Ìöì ‰ þÜTy „ þyëÅ „ þîû # „ þîûy £ ëû ! ˜Ð xyŸy „ þîûy ëyëû éôôôé ¢ yíÅ „ þ ¦ þyöìî îû * þ™y ! ëû “ þ £ öìœ x ”) îû ¦ þ ! î ¡ ìÄöì “ þ ¢% šþœ šþœöìî îöìœ ! m • y ö˜ £ zÐ
¦ þyîû “ þîöì ¡ ìÅ @ ùÌy ›#’ ‹# îöì˜ éþ™ ! îûöìîŸ †“ þ – „, þ !¡ ì ‹ y “ þ ~ î ‚ xyíÅ ¢ y › y !‹„ þ †“ þ þ™ ! îû ! ßþi !“ þ …% î £ z ‹! ÝþœÐ ‹ ˜ ¢‚… Äy î ,! kþîû ¢ yöìí ¢ yöìí ‹!› îû þ™ ! îû › y ’ „ þöì › ëyöìFŠé ~ î ‚ é ~ îû ¢ öìD „ þöì › ëyöìFŠé î˜yMþéœ – „, þ !¡ ì ‹!›– ‰ þyîû ’ öÇþe – † yŠéþ™yœy – ¦) þhßþîû ~ î ‚ ¦) þ †¦ Åþßþi ‹ öìœîû þ™ ! îû › y ’ Ð ~£ z xîßþiyëû
INRM ~ î ‚ IWRMô ~ îû ² Ì „ þÒ =! œ ! î !¦ þ §¬ @ ùÌy ›#’ ‹# îöì˜ – ! î !¦ þ §¬ ‹ œîyëû % îû þ™ ! îûöìîöìŸ ~ î ‚ ! î !¦ þ §¬ îÄî £ y ! îû „ þ öÇþe x˜ % ëyëû # ë !” ¢›! ÜT †“ þ ¦ þyöìî „ þyëÅ „ þîû # „ þîûy ëyëû – ! ˜ƒ ¢ öì¨öì £ šþœ !› œöìîÐ “ þöìî ~=! œ “ þ … ˜ £ z ëíyíÅ îû * þ™ þ™yöìî – ë … ˜ › yöìàþ ö˜öì › ‹ œ – › y ! Ýþ – † yŠéþ™yœyîû ¢ öìD ! î !¦ þ §¬ þ™ ! îûöìîöìŸ þ™ ! îû !‰ þ “ þ £ çëûy ëyëû – þ™ëÅöìîÇþ ’ „ þîûy ëyëû ~ î ‚ “ þyîûþ™îû
MIS ~ î ‚ GIS ~ îû ›“ þ xy •%! ˜ „ þ þ™kþ !“ þ =! œîû vþzþ™ë %_« ² Ìöìëûyöì † îû › y • Äöì › ö ¢=! œöì „ þ ëíyíÅ þ™ëÅyöìœy ‰ þ˜y „ þîûy ëyëû – “ þ … ˜ £ z ² Ì !“ þ ! Ýþ „ þy ‹ þ™ )’ Å “ þy œy ¦ þ „ þîûöìîÐ
~ îyîû ¢‚ öìÇþöìþ™ ¦ þyîû “ þîöì ¡ ìÅ ‹ œ ¢‚„ þöìÝþîû ö ‰ þ £ yîûyÝþy ~„ þÝ % þ “% þöìœ •! îû ‹ œ ¢‚„ þÝþ xy ‹ ¢ yîûy þ™ ,! íî # îû ¢›¢ Äy xyîû ¦ þyîû “ þîöì ¡ ìÅ ~£ z ¢›¢ Äy †¦ þ # îû öíöì „ þ †¦ þ # îû “ þîû £ öìëû ‰ þöìœöìŠéÐ 2003 ¢ yöìœìîû !£¢ yî x˜ % ëyëû # ¦ þyîû “ þîöì ¡ ìÅ ‹ ˜ ² Ì !“ þ ‹ œ þ™yçëûy ëyëû 1859 ‡ ˜ !› Ýþyîû ¦ þ ! î ¡ ìÄöì “ þ öëÝþy xyîûç „ þ › öìîÐé xyîû ‹ ˜ ² Ì !“ þ öë ‹ œ îÄî £ yîû £ ëû ö ¢ Ýþy þ™ ,! íî # îû › öì • Ä ¢ î ‰ þy £ zöì “ þ öîŸ # Ð ~› ˜ !„ þ – ‰ þ # ˜öì ” öìŸ öë … yöì˜ öœy „ þ ¢‚… Äy ¦ þyîûöì “ þîû ö ‰ þöìëû Ÿ “ þ „ þîûy 10 ¦ þy † öîŸ # ö ¢… yöì˜ ¦ þyîûöì “ þ ‹ öìœîû îÄî £ yîû ‰ þ # ˜öì ” öìŸîû ö ‰ þöìëû Ÿ “ þ „ þîûy 51 ¦ þy † öîŸ # Ð ~ öì ” öìŸ Ÿ “ þ „ þîûy 54 ¦ þy † ˜y †! îû „ þ ‹ œ ¢‚„ þöìÝþîû xyç “ þyëû þ™öìvþü ëyîû › öì • Ä ”! Çþ ’ þ™ ) îÅ – vþz _ îû ~ î ‚ þ™ ! Øþ › ¦ þyîûöì “ þ £ z ¢ îöì ‰ þöìëû öîŸ # Ð þ™ ! Øþ › îD – Gþyvþü …[ þ – ! î £ yîû ~ î ‚ vþz ! vþü ¡ ìÄyîû öîŸ !„ þŠ % é x ‚ Ÿ ~£ z ¢‚„ þöìÝþîû xyç “ þyëû þ™öìvþüÐ ¦ þyîûöì “ þ öë þ™ ! îû › y ’ ‹ œ xyöìŠé “ þyîû › öì • Ä „, þ !¡ ìöì “ þ 85.3 Ÿ “ þy ‚ Ÿ – îyvþü # îû „ þy ‹„ þöì › Å 6.6 Ÿ “ þy ‚ Ÿ – ! ŸÒöìÇþöìe 1.3 Ÿ “ þy ‚ Ÿ ~ î ‚ îy „ þ # 0.3 Ÿ “ þy ‚ Ÿ îÄî £ yîû £ ëû „ þœ „ þyîû … y˜y ç xy •%! ˜ „ þ ² Ìë %!_« ! ŸöìÒÐ ¦% þ †¦ Åþßþi ‹ öìœîû þ™ ! îû › y ’ ë “ þÝþy ‹ öì › “ þyîû ‰ þy £ zöì “ þ … îû ‰ þ £ ëû xöì˜ „ þ öîŸ # šþöìœ ‹ öìœîû =’†“ þ “ þyîû “ þ › Äç ëöìíÜT þ™ ! îû › y ’ î ,! kþ þ™yöìîÐ î˜yMþéœ „ þöì › ëyçëûyîû ¢ öìD ¢ öìD ¦% þ † öì ¦ Åþ ‹ œ ² ÌöìîöìŸîû ² Ì ‰% þîû ‡ yÝþ !“ þ ö ”… y ëyöìFŠéÐ ~£ z ¢ î ¢›¢ Äyîû ö › y „ þy ! îœyîû ~„ þÝþy £ z îûyhßþy éôôô î ,! ÜTîû ‹ œ ¢‚ îûÇþ ’ “ þíy water conservationÐ ~£ z ¢‚ îûÇþ ’ „ þîûöì “ þ ö † öìœ öîŸ „ þöìëû „ þ ! Ýþ “ þíÄ ‹ y˜y ” îû „ þyîû öë =! œ xÒ „ þíyëû xyþ™˜yöì ” îû ¢ y › öì˜ “% þöìœ • îû ! ŠéÐ
‹ œ ! îöìŸ ¡ ìKþîûy !£ öì ¢ î „ þöìîû ö ” öì … öìŠé˜ – ¦ þyîû “ þîöì ¡ ìÅ ¦) þþ™ , öìÛþ ~ î ‚ ¦) þ † öì ¦ Åþ ¢ yîûy îŠéöìîû ‹ œ þ™yçëûy ëyëû xy˜ %› y ! ˜ „ þ 1 – 86 – 900 ö „ þy ! Ýþ ‡ ˜ !› ÝþyîûÐ ö ¢… y˜ öíöì „ þ îyê ¢! îû „ þ îÄî £ yîûöìëy † Ä ‹ öìœîû þ™ ! îû › y ’ xy˜ %› y ! ˜ „ þ 1 – 12 – 300 ö „ þy ! Ýþ ‡ ˜ !› Ýþyîû ëyîû › öì • Ä ¦) þþ™ , öìÛþîû ‹ öìœîû þ™ ! îû › y ’ ( surface water ) 69 – 000 ö „ þy ! Ýþ ‡ ˜ !› Ýþyîû xyîû ¦) þ † öì ¦ Åþîû ‹ öìœîû þ™ ! îû › y ’ ( ground water ) 43 – 000 ö „ þy ! Ýþ ‡ ˜ !›‰ þyîûÐ ~£ z † y !’!“ þ „ þ !£¢ yî ~£ z ‹ ˜Ä £ z ö ” çëûy öë ‹ ˜ ¢‚… Äy î ,! kþîû ¢ öìD ¢ öìD ~£ z îÄî £ yîûöìëy † Ä ‹ öìœîû
36 „ þyœ •¹! ˜ ö ¢ öì ² WzÁ º îû 2017 ~„ þ ! î ‚ Ÿ î ¡ ìÅ “, þ “ þ # ëûô ‰ þ “% þíÅ ¢‚… Äy