SUYUN BİLMECESİ
100 o C SU, 35 o C SUDAN NEDEN DAHA HIZLI DONAR?
Suyun daha önce ısıtılmış olması donma hızına etki eder;
Bu nedenle daha hızlı soğur.
Aristo (M.Ö. 350)
İki sistem soğutulduğunda, sıcak olan daha önce donmaya başlar.
Mpemba & Dr. Osborne (1969
Tarihte ilk defa Aristo söylemişti aslında sıcak suyun, soğuk suya göre daha
hızlı donduğunu. Ama yıllar geçtikçe zaman karşısında zayıf olan bu olay
unutulup gitti.
Farklı bir yer, farklı bir zaman, farklı bir kişi, aynı olay…
Yıl 1969 ve Tanzanya’da bir ortaokulda öğrenciler
kendilerine dondurma yapıyorlardı. Önce sütü
kaynatıyorlar, sonra şeker ekleyip oda sıcaklığına
kadar soğutup, buzlukta donduruyorlardı. Tabii
kalabalık olunca buzluğu bekleyen uzun bir sıra… Ve
burada Erasta B Mpemba’nın uyanıklığı sonucunda
keşfi başlıyor. Mpemba ve arkadaşı arasında geçen
tatlı bir sır; Mpemba arkadaşının sütü kaynatmadan
Şekil-1: Aristo
buzluğa koyduğunu görür ve o da hiç soğutmadan
dondurma karışımını buzluğa bırakır. Aradan zaman
geçince buzluğu açar ve beklenmedik bir olayla
karşılaşır. Dondurma olmuştu! Arkadaşının koyduğu
dondurma karışımı daha soğuk olmasına rağmen
donmamıştı, ama kendisinin bıraktığı sıcak karışım
tamamen donmuştu.
Gözleme dayanan bir keşif, insanı şaşkına çevirmiyor mu sizce de?
Bununla ilk defa karşılaşan Mpemba aynı şaşkınlık ve heyecanla
bu durumu öğretmenine sorar. Ama öğretmeninin söylediği
“karıştırmış olmalısın” cevabı ve bahsettiği “Newton’un Soğuma
Yasası” onu ikna etmeye yetmemiştir, çünkü gözleriyle görmüştü.
Öğretmeninin bu kayıtsız tavrına karşılık daha çok deney yapar
ama sonuç aynıdır “sıcak su, soğuk sudan daha önce donar”.
Bir gün Dr. Osborne’nin okulu ziyaret etmesiyle Mpemba bu
gözlemini konuşma frsatı bulur. Dr. Osborne üniversiteye
döndüğünde asistanından bu konuyu araştırmasını ister. Asistan
raporunda gerçekten de sıcak suyun daha önce donduğunu belirtir.
Günümüzde Mpemba Etkisi olarak bilinen tekrarlanan bu tarihi
olay 20. yy bilim topluluğuna böylelikle tekrar sunuldu
Mpemba Etkisi’nin Bilimsel Gizemi Nedir?
Biliyor musunuz bu sır günümüz bilim dünyasında
hala çözülemedi. Bu konu hakkında yapılan
araştırmalar hala Mpemba etkisini tam olarak
açıklamada yetersiz kalıyor.
meydana geldiği için sıcak olan su soğuk olan
suya göre daha fazla ısı kaybetmiştir. Ama aşırı
soğuk havalarda sıcak su borularının donduğunu
düşündüğümüzde bu hipotez yetersiz kalıyor.
Dr. Osborne’ye göre soğuma suyun yüzeyinde
46