HUKUK
Yanlışı Ortaya Çıkarmaya Yönelik Etik Bir Eylem :
WHISTLEBLOWING
24
Muhbirlik mi , Bilgi Uçurmak mı ? Whistleblowing ’ i Türkçe ’ ye nasıl çevireceğimiz bile aslında kendi başına bakış açımızı da gösteriyor . “ Doğru söyleyeni dokuz köyden kovarlar ” atasözünün var olduğu bir toplumda yaşadığımızın farkında olarak , bilgi uçurmanın etik ve erdemli bir davranış olduğunun toplumsal anlayış haline gelmesinin ancak bu kavramın öncelikle her bir birey seviyesinde benimsenmesiyle sağlanabileceği açık . Bu açıdan işverenlere ve yöneticilere gerçekten önemli görevler düşüyor .
Yazı : Av . Zahide Altunbaş Sancak , Av . Kayra Üçer
Whistleblowing , dünyada
2000 ’ li yılların başından itibaren popülaritesini artırarak günümüze uzanan ve iş dünyamızda da son yıllarda önemli ölçüde ilgi görmeye başlayan bir kavram . Kavramın Türkçe ’ de tam karşılığını bulmaya çalıştığımızda , akla ilk gelen kelimeler “ ispiyonlama ”, “ muhbirlik ” gibi genellikle kulak tırmalayıcı ve negatif kelimeler . İngilizce ’ den tercüme edildiğinde ise “ ıslık çalma ” anlamına gelse de , esasen “ yanlışı açığa çıkarma , ihbar etme ” anlamı ortaya çıkıyor . Akademik literatüre bakıldığında , “ whistleblowing ” kelimesinin karşılığı olarak da genelde “ bilgi uçurma ”, “ ihbarcılık ”, “ bilgi ifşası ” ifadelerinin kullanıldığı görülüyor . Biz de bu yazımızda “ bilgi uçurma ” ifadesini kullanmayı tercih ediyoruz .
Bilgi uçurma , organizasyonun kendi kurallarına , etik değerlerine veya yasalara aykırı fiil ve işlemlerin ifşası olarak tanımlanabilir . Literatürde ahlak dışı davranışların da bilgi uçurma kapsamında yer aldığı ifade edilse de , ahlakın bireysel bir olgu olması ve dolayısıyla objektif kurallara bağlanmasının mümkün olmaması nedeniyle bu yaklaşımı uygun bulmuyoruz . Yanlışın ifşası şirket içerisinde yöneticilere veya ilgililere yapılabileceği gibi , şirket dışında yetkili makamlara , sivil toplum örgütlerine veya medyaya da yapılabilir . Coşkun Can Aktan kavramı , “ Bir organizasyon içerisinde yasa-dışı ve etik değerlere uygun olmayan davranış ve eylemlerin organizasyon içi ve / veya organizasyon dışı başka kişilere veya kurumlara zarar vermemesi için enformasyon sahibi kişiler ( çalışanlar veya paydaşlar ) tarafından sorunları çözme güç ve yetkisine sahip iç ve dış otoritelere bildirilmesi olarak ” ( 1 ) tanımlıyor . Bilgi uçurmanın temel nedeni ise , organizasyonda gerçekleştirilen yanlış uygulamanın organizasyona ve / veya topluma zarar vermesinin önlenmesidir .
Bilgi uçurmanın gerek yanlış uygulamanın söz konusu olduğu işyeri , gerekse de toplum açısından öneminin henüz ülkemizde yerleşmemiş olması , bilgi uçurmanın çalışanlar tarafından olumsuz algılanmasına yol açabiliyor . Çalışma arkadaşının yaptığı yanlışı ortaya çıkarması kişinin ispiyoncu olarak nitelendirilmesine ve dolayısıyla diğer çalışanlar tarafından dışlanmaya sebebiyet verebiliyor . Tüm bu sebeplerle , organizasyon içerisinde bilgi uçurma politikasının oluşturulması son derece önemli . Bu etik ve erdemli davranışı , işyerlerinde teşvik ederek her bir işyerinin kültürü haline getirmek , etik ve doğru olanın yanlışı ortaya çıkarmak olduğu yönünde toplumda genel yerleşik bir algının oluşmasına hizmet edebilir .
SUSMAK MI ZOR , KONUŞMAK MI ? Kurumlarda bilgi uçurma politikası oluşturulmasının başkaca faydaları da var aslında . Yanlışı bilen bir çalışan hemen her zaman “ sussam mı , yoksa konuşsam mı ?” ikilemi-