TASARIM
16
“ Evrensel tasarım ”, “ Herkes için tasarım ” olarak da bilinen “ Kapsayıcı tasarım ” ( Inclusive Design ), insanlardaki tanımlanan tüm farklılıkları dikkate alarak kimseyi dışarıda bırakmadan tasarım çözümleri üretmeyi amaçlar .
“ Evrensel tasarım ”, “ Herkes için tasarım ” olarak da bilinen “ Kapsayıcı tasarım ” ( Inclusive Design ), insanlardaki tanımlanan tüm farklılıkları dikkate alarak kimseyi dışarıda bırakmadan tasarım çözümleri üretmeyi amaçlar . Bu yaklaşımda farklılıkları , kısıtlar daha iyi tasarım yapabilmek için bir fırsat olarak değerlendirilir . Bir taraftan bu farklılıklardan doğan bireysel çözümler üretilirken diğer taraftan bu çözümler ile aslında çok daha geniş kapsamda etki yaratılabilmektedir .
Tilki ve leylek hikayemize tasarımcı tarafından bakalım . Kapsayıcı tasarım ile tasarımcı tüm insanların ortak bir noktada buluşmasına yönelik bir meydan okumaya girişir , hikayemizde olduğu gibi özneler değişebilir ve genişleyebilir . Herkesi mutlu etmek , memnun etmek , düşünmek elbette zordur , bu nedenle “ meydan okuma ” terimi burada doğru bir seçimdir . Ancak sonuçta projesinin herkes olmasa bile var olandan , hedeflenenden fazlasını kapsayabilmesinin tatmini , kapsayıcı tasarımın kendi doğasının getirdiği kısıtlamaların karşısında tasarımcı için mümtaz bir motivasyon kaynağıdır .
Kapsayıcı tasarımda kullanıcı profili oldukça genişlemiş olan tasarımcı için tasarım odaklı düşünme yolunda “ empati ” adımını çalışmalarının odağına almak kaçınılmaz olandır . Kendisini leyleğin ve tilkinin yerine koymalı ve de mümkünse ikisinin etkileşiminin sonuçlarına da bakmalıdır . Birlikte yemek yaparlar mı ? Birlikte yemek yerler mi ? Yemeğe başkaları da gelebilir mi ? Projenin kapsayıcılık hedefi kadar detaylı kullanım senaryolarını oluşturarak gerekli sınırlandırmaları getirebilmek de bir o kadar önemlidir .
Herkes için tasarımda olabilecek en büyük kümenin faydasını sağlamaya çalışan tasarımcının bu motivasyonunu yitirmemesi için araştırmacılar kolaylaştırıcı yöntemler , yaklaşımlar ve araçlar üzerinde çalışmaktadırlar . Örneğin tasarımcıların aktörlük yaparak kendilerini kullanıcıların yerine koydukları ve bu esnada çeşitli araçlar , taslaklar , prototiplerden yardım aldıkları beden fırtınası ( bodystorming ) bu araçlardan birisidir ( Brandt vd ., 2012 ). Kendisini kullanıcının yerine koyması da yeterli olmaz , fonksiyon bağlamdan ayrılamaz , olay yeri , zamanı bağlamı da göz önünde bulundurularak çeşitli araçlar kurgular .
Kapsayıcı tasarım çözümlerine ulaşabilmek için yolda kullanacağı araçları , yöntemleri , malzemeleri önceden tasarlaması gerekmektedir ( Aydın , Maralcan Gülmen , 2020 ).
Bizim vaka çalışmamızda hem tilki hem leyleğin kullanabileceği bir çorba kabı tasarlayabilmek üzere çorba içme eyleminde uzun gagası nedeni ile farklı veya dezavantajlı grup olarak tanımlayabileceğimiz olan kullanıcı profili üzerinden ilerlemek faydalı olacaktır . Leyleğin çorba içebileceği ergonomik bir kap tasarımı süreci için , leyleği gündelik hayatında gözlemlemek , sorular sormak , notlar alıp , eskizler yapmak gibi araştırma yöntemleri arasında en etkili empatik yöntemlerden olan yukarıda bahsi geçen beden fırtınası ile leylek kılığına girerek çorba içme eylemi üzerinde denemeler yapmak üzere araçları tasarlamak , örnekse leyleğin gagasının basit bir modeli ile , tilkinin de çorba içmesini ergonomik olarak sağlayan , çeşitli boyu ve formlardaki kaplar üzerinde eylem denemeleri yaparak bir senteze ulaşmak kapsayıcı bir sonuca ulaşmak adına etkili olacaktır .
Hem leylek hem tilki profilleri üzerinden yürütülen tasarım araştırmalarında leyleğin tilkiye ( ve bize ) görece var olan atipik uzun ve sivri gagası tasarımda ergonomik bir sorun saptaması iken , tilki üzerinde yapılan ( önyargısız ) gözlemler sırasında tilki üzerine “ yapıştırılan ” etik olmayan karakteri saptanıyor ise , ki bu yapıştırma başka bir etik tartışmanın konusu olabilir , tilkinin etik olmayan yaklaşımını değiştirmek veya etkin kılmamak üzere , yine bu vaka çalışmasında tasarımın nasıl bir rolü olabilir veya olabilir mi ?
Burada aslında günümüzde tasarım dünyasında gerek sürdürülebilirlik gerekse kapsayıcı tasarım alanında sıklıkla gündeme gelen tasarımın