Kısacası , bilginin ethos ya da etik olabilmesi için kavramsal düşünmenin otomasyona geçmesi gerekir . Neden öyle olması gerektiğinin en iyi örneklerini Dan Ariely ’ nin deney sonuçlarında görebiliriz . Dürüst Olmamanın Dürüst Gerçeği adlı kitabında söz ettiği deneylerin sonuçları bize gösteriyor ki , kişiler baskı altındayken ( zaman ya da durumsal baskı ) düşünmeden hareket ediyor .

Bu deneylerde bir grup öğrenci çok basit matematik problemlerini çözer . Örneğin “ Hangi iki sayı 10 ' a eşittir ?” Cevap 4.81 + 5.19 ' dur . Doğru cevabı bulmak , zekâdan çok zaman meselesidir : Yeterince zaman verildiğinde herkes cevabı bulabilecektir , böylece daha büyük gruplar iyi bir " ortalama ” ya sahip olur . Ariely öğrencilere bu tür egzersizlerden 20 tane verir . Çözebildikleri kadar çözmeleri için 5 dakika süre verilir ve çözdükleri her bir soru için onlara 1 dolar ödenir . Birinci grup olan kontrol grubunda 5 dakika içerisinde ortalama 4 soru çözülür .

İkinci grupta egzersiz tekrarlanır ancak bu kez katılımcıların kendi cevaplarını kendilerinin kontrol et-

melerine izin verilir . 5 dakika sonra kendilerine doğru cevaplar gösterilir ve kendi cevaplarının kaç tanesinin doğru olduğunu kontrol etmeleri istenir . Şaşırtıcı olmayan bir şekilde , bu grupta ortalama 6 soru doğru çözülür . Ortalama olarak 2 cevapta hile yapıldığı oldukça açıktır ; bu da 6 $, yani hak ettiklerinden 2 $ daha fazla topladıkları anlamına gelir .

Şimdi , en ilginç soru şudur : Neden daha fazla hile yapmadılar ? Neden 20 sorunun tümünü doğru çözdüklerini söyleyerek 20 doların tamamını almadılar ? Bunu neredeyse kimse yapmadı . Ariely hileyi tespit etmeyi neredeyse imkânsız hale getirse bile ( öğrencilerin cevapları kontrol ettikten sonra kağıtlarını öğütücü ma-

47

Deneylerde görülüyor ki

maddi karşılığın ya da yakalanma

riskinin derecesi bile

hile oranını etkilemiyor . Asıl

etkenin , kişinin iyi veya etik

olanı kendi değeri olarak ne

kadar bağlı benimsemiş olduğu

diyebiliriz