MAKALE
Sahte Haberleri
Farketme Yolları:
- Bilgi kontrol eden web siteleri-
ni kullanın.
- Haber kaynağını kontrol edin.
Garip alan adlarına sahip web
siteleri genellikle gerçek haber
kaynaklarının sahte sürümleri-
dir.
- Başka bir yerde bildirilmeyen
hikayelere dikkat edin. Şok edici,
aşırı veya şaşırtıcı bir olayın baş-
ka bir kaynağı olacaktır. Değilse,
şüpheli olun.
24
- Bir yazar veya kaynak için her-
hangi bir atıf yoksa dikkatli olun.
- Haberin tarihini kontrol edin.
Sahte haber paylaşanların en
sevdiği yöntemlerden biri de
eski hikayeleri veya fotoğrafları
lerin serbest dolaşımı, kontrollerin
etkisizliği, popülist propaganda etik
haberciliğin yerine gerçeklik son-
rası dönem ele geçirmiştir. Yapılan
araştırmalara göre bir haberin tüm
dünyada viral olması için sadece 60
dakika yeterli olmaktadır.
Özellikle toplumların yeteri kadar
bilgi sahibi olamadığı doğal afet, sal-
gın gibi panik uyandıran durumlarda
yalan haberlerin paylaşım oranları
artmaktadır. Günümüzün en önemli
gelişmelerinden olan Corona virü-
sü hakkında sürekli sahte haberler
çıkmakta, hatta sahte haberler virüs-
ten daha hızlı yayılmaktadır. 8 Yakın
zamanda Afrika’da yapılan bir araş-
tırmaya göre Corona virüsünden ko-
runma yolları arasında sayılan “sakal
traşı olmak lazım” gibi sahte haberler
çok hızlı bir şekilde yayılmış ve bir
çok kişi bu haberleri paylaşmıştır. 9
Sahte Haberler ve Psikoloji:
Sahte haberlere inanma isteğimiz
psikoloji ile direkt bağlantılıdır. 2019
yılında Journal of Experimental Social
Psychology (Deneysel Sosyal Psiko-
loji Dergisi) tarafından yayımlanan
Bir örnekle açıklamak ge-
rekirse işyerinde sizi sev-
mediğini ve işten çıkarmak
istediğini
düşündüğünüz
yöneticinizin tüm hareketle-
rini bu düşünce kapsamında
değerlendirme ve önyargını-
zı ispat için bilmeden diğer
verileri objektif değerlendir-
meme durumudur.
bir araştırma raporunda, bu yazının
başında belirtilen “aya yolculuğun as-
lında hiç gerçekleşmediği ve ABD’nin
dünyayı kandırdığına ilişkin komplo
teorilerine inanma isteğinin ardında
psikolojik faktörlerin olabileceğine
işaret edilmektedir. 10 Ayrıca psikoloji-
de insanın rasyonel karar vermesinde
bir yanılgı olarak sayılan doğrulama
önyargısı (confirmation bias) 11 ku-
ramına göre kişinin bir düşünmeye
inanmasının ardından karşısına gelen
tüm bilgi ve olayları farkında olmadan
bu düşünce ve fikirlerini desteklemek
için kullanması kuramıdır. Bir örnek-
le açıklamak gerekirse işyerinde sizi
sanki yeniymiş gibi yeniden
paketlemektir.
olduğunu unutmayın. Tüm sah-
te ürünler kötü amaçlı değildir.
Hatta bazıları eğlence amaçlı
olabilir. Örneğin, İngiltere'nin
önde gelen hiciv haber dergi-
si Private Eye, zaman zaman
sahtekarlık yapan editoryal
içeriği eğlendirmenin yanı sıra,
gerçeklere dayalı bazı araştır-
macı gazetecilik yapmış, ancak
siteleri listesinde
bulmuştur.
9 https://www.bbc.com/news/world-africa-51710617
- Şirket içinde açık iletişim dili
oluşturun ve şirket içinde tüm
çalışanlara bilgi akışını kontrol
edin.
- Üst yönetim tarafından düzenli
bilgilendirme toplantıları (town-
hall) düzenleyin
sevmediğini ve işten çıkarmak iste-
diğini düşündüğünüz yöneticinizin
tüm hareketlerini bu düşünce kapsa-
mında değerlendirme ve önyargınızı
ispat için bilmeden diğer verileri ob-
jektif değerlendirmeme durumudur.
İş Yerinde Sahte Haberler:
kendisini dolaşan "sahte haber"
pe-social-media
- Şirket içine ve şirket dışına
haber paylaşmakla yetkili bir
iletişim departmanı veya yetkilisi
belirleyin
Bununla paralel olarak gerçekliği ka-
nıtlanmamış olsa bile, henüz kimse-
nin farkında olmadığı provakatif bir
haberi yaymak; aidiyet ve sosyal ka-
bul edilme isteğimiz ile ilgilidir. Bir-
çoğumuz iş yerinde bilgimiz ile ilgi
odağı olmak, gelişmelerin farkında
olmak ya da bilgi sahibi olduğumuz
için beğeniler almak isteriz. Bu şekil-
de, çalışanlar gerçek olmayan şeyler
için bile ödüllendirilebilir ve bazen
ne kadar kışkırtıcı olursanız, o kadar
çok beğeni, kahkaha veya hayranlık
duyarsınız. 12
- Son olarak, hiciv diye bir şey
8 https://www.vanityfair.com/news/2020/03/coronavirus-is-creating-fake-news-nightmaresca-
İş Yerinde Sahte
Haberler İle
Mücadele Yolları:
10 https://www.bbc.com/turkce/haberler-50392427
11 https://www.psychologytoday.com/us/blog/science-choice/201504/what-is-confirmation-bias
Yapılan araştırmalara göre sahte ha-
berler çalışan bağlılığına zarar verme
ve işyerinde dedikodu ve işyerine or-
tamına zarar veren toksik kültürün
artışına hizmet etmektedir. Şirket yö-
neticileri için artık etik liderlik “olsa
iyi olur” şeklinde bir seçenek olma-
yıp bir zorunluluğa dönüşmüştür.
Şirketlerin sadece finansal hedef so-
nuçlarına önem vermeyip, çalışanla-
rın ruh sağlıklarını gözeten, empatiyi
kullanan duygusal zekaya sahip ve
doğruluğa önem veren etik liderlere
ihtiyaçları vardır. Şirketler için dijital
etik; sonuçları doğrudan etkileyen,
şirketlere etik ve politikalara yerleş-
tirmeye iten, şirket kültürüne yeni-
den odaklanan ve çabalarının etkisini
ölçmenin yollarını arayan bir zorun-
luluk olacak ve dijital etiğe yatırım
yapan şirketler çalışan bağlılığını art-
tıracak, yeni yetenekleri kendilerine
çekerek uzun dönemde süreklilik ile
kazanan şirketler olacaktır.
Veri akışını kontrol eden liderler
çalışanlarının sahte haberlere ve
doğrulama önyargısına düşmesini
engelleyerek şeffaf bir iletişim kül-
türü aşağıda sayılan bir dizi önlemi
almaları ile iş yerinde uzun dönemli
başarıya hizmet edecek huzur orta-
mını yaratabileceklerdir.
12 https://www.fastcompany.com/90387088/this-is-how-to-fight-fake-news-at-work-in-a-post-trust-era
Bu makalede kullanılan görseller www.shutterstock.com sitesinden alınmıştır.
- Şirket içinde dedikodu orta-
mının oluşmasına engel olacak
şeffaf yönetim anlaşıyı benim-
seyin.
- Sürekli geleneksel medya veya
internet medyasındaki haberleri
kontrol etmek amaçlı PR desteği
alın.
- Üst yönetim desteğini alın ve
şirket içinde şirket kültürü ve
doğruluk alanında görev almaya
yetkili Kültür Elçileri & Doğruluk
Elçileri gurupları kurun.
- Şirket içinde sosyal medya
kullanım ve şirket haberleri pay-
laşımı için politikalar oluşturun.
- Çalışanlara sahte haberler
ve dijital medya etiği hakkında
sürekli eğitimler verin. Reaktif
olmak yerine proaktif ve sakin
kalarak haberlere inanmadan ve
paylaşmadan önce özenli ince-
leme (due diligence) gereğinden
bahsedin.
25