ETİK VE UYUM
G
ünümüzün küresel dünya-
sında artık şirketlerin etik ve
uyum programları olmadan
büyümeleri ve kendi sektörlerinde
başarılı aktörlerden olmaları im-
kansız olarak görülüyor. Şirketlerin
paydaşları ile ilişkisinde kendilerine
yol gösteren ilke ve değerler olarak
tanımlayabileceğiniz iş etiği, şirket
kültürünün ayrılmaz bir parçası ha-
line geldi.
Bir şirketin tüm fonksiyonlarında
olduğu gibi verilere dayalı bilimsel
yöntemlerle idare edilmesi gereken,
raporlanan, sürekli bir gelişim içinde
olan, şirketin yazılı kültürünün temel
taşı haline gelmiş bir iş idaresi siste-
mi olan iş etiği artık günümüz ekono-
misinin ayrılmaz bir parçası.
10
Bu doğrultuda iş etiği yönetiminin
önemli bir parçası olan; mevzuatta
bulunan yasalar, uluslararası bağla-
yıcı sözleşmeler, etik ilkeler ve şirket
içi standartlar gibi kurallara uygunlu-
ğun sağlanması için düzenlenen poli-
tikalar ve prosedürler bütünü olarak
tanımlayacağımız etik ve uyum prog-
ramlarının önemi çok daha fazla ar-
tıyor.
Etik ve uyum programlar, etik ve
uyum yönetimi, yazılı etik ilkeler ile
politika ve prosedürler, eğitim ve
iletişim, etik ve uyum programını
izleme ve uygulama olarak sınıflandı-
rabileceğimiz, birbiri ile bağlantılı ve
birinin bile yetersiz olması şirketin
zarar görebileceği unsurlara dayan-
maktadır.
Peki etik ve uyum programlarının et-
kili olup olmadıkları nasıl belirlene-
cektir? Onun için ilk önce etkililik ne-
dir? Bu kavramın tanımı yapılmalıdır.
Etkililik, örgütlerin, gerçekleştirdik-
leri faaliyetlerin sonucunda amaçlara
nımlama, modelleme, ölçme ve tespit
etmek oldukça zorlu ve dikkatli bir
analiz sürecini gerektirir. Bu doğrul-
tuda etik ve uyum programının etkili
olmasını engelleyen faktörleri belir-
lemek ve bunların üzerinde programı
analiz etmenin büyük faydası olacak-
tır. Etik ve uyum programının dina-
mik olması gerektiği ve kendisini de-
vamlı olarak değerlendirerek başarılı
olacağını asla unutulmamalıdır
Etkililik daha çok örgütün amaçladığı sonuçlara ulaşma düzeyi
ve derecesini ifade etmektedir. Sonuç niceliksel değerlerden
farklı bir anlam taşımaktadır. Niteliksel olarak sonucun düzeyi
ve derecesi daha büyük öneme sahiptir.
ulaşma derecesini belirleyen bir per-
formans boyutudur. 1 Matematiksel
değerlerle ifade edilen çıktılardan
farklı bir anlam taşımaktadır.
Genel etkililik ölçütleri dört ana
başlık altında özetlenebilir:
1. Amacın gerçekleşmesi
2. Kaynak elde etme
3. Sağlıklı örgüt sistemleri kurma
4. Tüm önemli ve kilit paydaşların
doyumunun sağlanması 2
Etkililik daha çok örgütün amaçladığı
sonuçlara ulaşma düzeyi ve derecesi-
ni ifade etmektedir. Sonuç niceliksel
değerlerden farklı bir anlam taşımak-
tadır. Niteliksel olarak sonucun dü-
zeyi ve derecesi daha büyük öneme
sahiptir. Örnek olarak bir işletmenin
bilgi işlem merkezinde hazırlanan
programların sayısı çıktıyı belirler,
ancak bu programlar içinde uygula-
nabilir nitelikte olanlar ve gereksi-
nimlere cevap verenler sonuçtur. 3
1 Horngren, T. C., Foster, G., Datar, M. S. (2000) Cost Accounting A Managerial Emphasis, Tenth Edition, Prentice Hall International, Inc, London
2 Prof. Dr. Mehmet Durdu Karslı, Yönetsel Etkililik
Etkili bir etik ve uyum programı ise
ulaşmayı planladığı ölçülebilir hedef-
lere ulaşabilmiş olan bir program-
dır. Bir etik ve uyum programı etkili
olarak uygulandığında başarısının
ölçütü olarak programın kendisinin
belirlediği hedeflere hangi kapsamda
ulaştığı da büyük bir öneme sahiptir.
Etik ve Uyum programının etkisi-
ni ölçmek için aşağıdaki 5 soruya
mutlaka cevap verilmelidir.
1) Etik ve uyum programının hedef-
lerinin tanımları nelerdir?
2) Programın hedeflerine ulaşma se-
viyeleri nasıl ölçülmelidir?
3) Etik ve uyum programın hedefleri-
ne ulaşılmış mıdır?
4) Etik ve uyum programı sayesinde
etik ve uyum programının ihlalleri
azalmış mıdır?
5) Hedeflere ulaşılma programın etki-
si açısından ne anlama gelmektedir?
Etkili bir uyum ve etik programını ta-
3 Süleyman Yükçü, Gülşah Atağan; Etkinlik, Etkililik ve Verimlilik Kavramlarının Yarattığı Karışıklık, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 23, Sayı: 4, 2009 1
Çoğu zaman şirketlerde etik ve uyum
programının yetersiz olmasının hiç
olmamasından daha iyi olduğuna
inanılmaktadır. Fakat unutulmaması
gerekir ki etik ve uyum programın-
daki bazı eksiklikler tüm programın
çökmesine sebep olabilecektir.
YÖNTEM
ABD mevzuatında yer alan Federal
Ceza Kılavuzlarında (Federal Senten-
ces Guidelines) Etik ve Uyum prog-
ramın etkinliliğini denetlemek için
7 özelliğin bulunması gerekmekte-
dir. Bu özellikler aslında tüm Etik ve
uyum programlarının etkililiği konu-
sunda kılavuz olabilecektir.
1. Yazılı Politikalar, prosedürler ve
kontrollerin belirlenmesi
2. Etkili etik ve uyum gözetiminin uy-
gulanması
3. Etik olmayan kişilere yetki veril-
mesini önlemek için gerekli özenin
gösterilmesi
4. Çalışanlarla etik ve uyum program-
ları hakkında iletişim kurulması ve
onların eğitilmesi
5. Etik ve uyum programlarının etki-
lilik yönünden izlenmesi ve denetlen-
mesi
6. İhlallere tutarlı cezai yaptırımlar
ve disiplin yaptırımlarının uygulan-
ması
7. Olaylara tepki verilmesi ve gele-
cekteki olayları önlemek için tedbir-
ler alınması
Her kurumun kendi sektörüne, büyüklüğüne ve bölgesine
göre kendisine özel farklı bir etik ve uyum programı
olması gerektiğinden yöntemin belirlenmesi ayrıca önem
kazanmaktadır
Bu açıdan bakarak etkili bir etik ve
uyum programının 7 temel öğeye sa-
hip olduğu görülmektedir. Kısaca bu
öğeler:
Yönetim
Yazılı etik ilkeleri, politikalar ve
prosedürler.
Eğitim ve Öğretim
İletişim ve Bildirim
Denetim ve İzleme
Disiplin Eylemi
Düzeltme ve Geliştirme
Kurumlar ilk önce yürürlükte bulu-
nan etik ve uyum programının özel-
liklerine göre etkiliğini ölçmek için
hangi yöntemleri kullanması gerek-
tiğini belirlemelidir. Her kurumun
kendi sektörüne, büyüklüğüne ve
bölgesine göre kendisine özel fark-
lı bir etik ve uyum programı olması
gerektiğinden yöntemin belirlenme-
si ayrıca önem kazanmaktadır. Daha
sonra da yapılan değerlendirmelere
göre etik ve uyum programının yö-
netiminde, eğitiminde, iletişiminde,
denetiminde, izlenmesinde ve uygu-
lanmasında kullanılacak teknikler
tanımlanmalıdır.
Daha sonra kurum, değerlendirme
tekniklerinin uygulanması sonucu
ortaya çıkan verileri toplayarak etik
ve uyum programını hem niteliksel
hem de niceliksel olarak değerlen-
dirmeli ve standartların karşılanıp
karşılanmadığını tespit etmelidir. Bu
değerlendirme yöntemleri daha son-
raki yıllarda uygulanabilecek ve kıyas
yapılmasına yarayacak tekrarlanabi-
lir ve objektif süreçler olmalıdır.
Kurumlar ayrıca hangi konuların de-
ğerlendirilmekte olduğunu da tespit
etmelidir. Özellikle “Etik ve uyum
programı etkili midir?”, “ Program,
etik ve uyum programı ihlallerini
azaltmış mıdır?”, “Kurum içerisinde
etik ve uyum programının farkındalı-
ğı artmış mıdır?” gibi sorulara nesnel
ve ölçülebilir bir şekilde cevap verile-
bilmesi için yöntemlerin açık olarak
belirlenmesi gerekmektedir.
Daha sonra Kurum, değerlendirme ve
tespit yöntemlerinin uygulanması so-
nucunda ortaya çıkan nesnel ve ölçü-
lebilir cevaplar ile programın etkilili-
ği ile ilgili sonuca varabilecektir. Bu
doğrultuda etik ve uyum programı
eldeki sonuçlara göre geliştirebile-
cek veya yeniden tasarlanabilecektir.
Etik ve uyum programının yapısına
uygun olan yöntemler ile kurumlar
kendi programlarının etkisini değer-
lendirebilecektir. Bu doğrultuda etik
ve uyum programının içinde yer alan
tüm süreçler ( inceleme, bildirim, iç
soruşturmalar, eskalasyon vb) oto-
matik bir hale getirilmeli ve süreç-
lerin her ayrıntısı belirlenmelidir.
Etik ve uyum programı ile ilgili tüm
belge, kayıt, politika ve prosedürler
her türlü yönetim bilgileri kolaylıkla
erişilebilecek bir havuzda toplanma-
lıdır. Yine tüm etik ve uyum programı
dokümantasyonun ve faaliyetlerinin
kolaylıkla izlenebildiği ve ilgili mev-
zuatın da yer aldığı bir merkez top-
lama noktası olması gerekmektedir.
Bu merkez ayrıca etik ve uyumun
kanıtlanması birimi olarak da işlev
görmelidir. Böylelikle kurumun her
türlü denetim, araştırma, onay ince-
lemesi vb konularında uyumu sağla-
dığı kanıtı kolaylıkla ortaya koyması
sağlanmalıdır.
11