günümüzden yaklaşık 12 bin yıl önce
Holosen Dönem’in başlaması ile in-
sanlık, özellikle yerleşmeye başladık-
ları ılıman iklim kuşaklarında yeni
bir çağa adım atmaya başlamıştı.
20
Bu değişim ünlü arkeolog Gordon
Childe tarafında Neolitik ve sonrasın-
da Kentsel Devrim olarak adlandırıl-
maya başlanan ve insanlığın büyük
bir gelişim gösterdiği çağlar ile ken-
dini gösterecekti. Neolitik Devrim
12.500 yıl önceden itibaren dünya-
nın çeşitli yerlerinde farklı zaman-
larda başlasa da insanlığın tarihsel
olarak doğrulanabilir ilk devrimiydi.
İlginç olan, devrim, niteliksel olarak
mevcut gıda çeşitliliğinde daraltma
yaşatsa da niceliksel olarak büyük
bir artış sağladı. Levant bölgesinde
filizlenen Natuf kültürü insanlığın
MÖ 10.000 yıllarından itibaren erken
çiftçiliğe ve hayvancılığa başladığını
gösteriyor.
Elbette Neolitik Devrim besin üretme
tekniklerinin kabul edilmesinden çok
daha fazlası idi. Birkaç bin yıl içinde
insanlık tarihine hakim olan küçük ve
devamlı göç eden avcı toplayıcı grup-
ları yerleşik köy ve kasabalarda yaşa-
maya başladılar. Sonuç itibarı ile avcı
toplayıcılığın belirsizliğinin yerini
çiftçiliğin tahmin edilebilir konforlu
Yaşanan neolitik ve kentsel
devrimin en önemli özelliği
insanoğlunun doğaya sıkı
sıkıya bağlı asalak diye nite-
lendirilen sadece tüketime
dayalı yaşam biçiminden;
yine doğaya çok bağlı ama
üretici ekonomiye geçmesi
oldu. Artık insanlar doğadan
yiyecek toplamak veya avla-
mak yerine yiyeceklerini ken-
dileri üretmeye başladılar.
hayatı almaya başlamıştı. Bu toplum-
lar özellikle sulama, orman kesme
gibi faaliyetlerle doğal çevrelerini de
kökten değiştirmeye başladılar. İlk
başlarda buğday, darı gibi tahıllar
ile sınırlı bir tarım; köpek, koyun ve
keçi ile sınırlı bir evcilleşme başlamış
oldu. Tarımın başlaması, hayvanların
evcilleştirilmesi, çanak çömlek ya-
pımı, ekmek yapımı, tekerleğin icatı
gibi çok önemli adımlar bu çağda
atılmaya başladı. Fakat unutmamak
gerekir ki bu tür unsurların hepsi her
bölgede aynı şekilde ve düzenle orta-
ya çıkmadı. Her bölge kendi ihtiyaç ve
çevre özelliklerine göre farklı bir yol
izledi. (örneğin Amerika’da tekerlek
bir araç olarak uzun süre kullanılma-
dı)
Neolitik devrimi kavramını ilk kulla-
nan Childe’a göre devrimi başlatan
“tohumların bilinçli olarak uygun
topraklara ekilmesi ve ekilen toprak-
ların, yabancı otları söküp kopararak
ya da diğer yollarla işlenmesiydi.” Bu
gelişmenin anlamı insanların artık
besin üreten bir toplum olmasıydı.
Kullansın veya kullanmasın böyle
toplumların artan nüfusu için yiye-
cek stoklama potansiyeli doğmuş
olacaktı
Bazı bilim insanlarınca neolitik pa-
ket olarak adlandırılan bu gelişmeler
merkezi yönetimler, siyasi kurumlar,
askeri güç, hierarşik bir toplumsal
yapı, kurumsallaşmış dinler; yoğun
nüfuslu şehirler, mesleklerde uzman-
laşma, iş bölümü, ticaret anlayışı,
sanat ve mülkiyet gibi kavramların
temelini oluşturdu. Daha sonra bu
gelişimi özellikle metallerin kulla-
nımı ile birlikte yine Kent Devrimi
olarak adlandırılan erken dönem
kent devletlerinin (Uruk, Sümer Kent
Devletleri) kurulması izledi. İnsanlar
küçük sulama tarımı yerine yüzler-
ce belki de binlerce insanın beraber
çalıştığı sulama kanalları ve ilkel ba-
rajlar yapmaya ve büyük sulama tarı-
mına geçmeyi başardılar. Sonrasında
sabanın da keşfi ile tarihte benzeri
görülmemiş bir artı ürün elde edil-
miş oldu. İnsanlık neolitik ve kent
sonra ise saray, tapınak, depo vb ya-
pımları gibi önemli zanaatların orta-
ya çıkmış oldu.
ARAŞTIRMA
devrim ile başlayan sürecin sonunda
artık durdurulması imkansız bir yola
girmeyi başarmıştı.
Gordon Childe ünlü eseri “Tarihte
Neler Oldu”da bu durumu şöyle özet-
ler; Gerekli artı-ürün üretme olanağı,
neolitik ekonominin özünde saklıydı.
Böyle olmakla birlikte, bunun ger-
çekleşmesi, toplumsal ve ekonomik
ilişkilerde değişiklikleri ve tüm neo-
litik toplumların sahip oldukları uy-
gulamalı bilimlere yeni bilgilerin ka-
tılmasını gerektirmiştir. İÖ 3000’den
önceki bin yıl kadarlık dönem, faydalı
icat ve keşiflerin yapılmış olması ba-
kımından, belki de İS 16. yüzyıla ka-
dar insanlık tarihindeki herhangi bir
devirden daha verimliydi
Peki bu artı ürün neydi? Günümüzde
bizi neden ilgilendiriyor? Gelin bu
konular hakkında da biraz fikir eg-
zersizi yapalım. Artı ürün toplumda
üreticinin kendi ihtiyacının üzerinde
üretilen ürün olarak açıklanabilir.
Artı ürün; üreticiye ve dolayısı ile
içinde yaşadığı topluma daha fazla-
dan gelir ve getiri sağlar.
Yaşanan neolitik ve kentsel devri-
min en önemli özelliği insanoğlunun
doğaya sıkı sıkıya bağlı asalak diye
nitelendirilen sadece tüketime da-
yalı yaşam biçiminden; yine doğaya
çok bağlı ama üretici olan ekonomiye
geçmesi oldu. Artık insanlar doğadan
yiyecek toplamak veya avlamak yeri-
ne yiyeceklerini kendileri üretmeye
başladılar. Üstelik tarım tekniklerinin
zaman ile gelişmesi ile birlikte daha
fazla artı ürün yaratmaya başladılar.
Avcı toplayıcı toplumlar yiyeceklerini
anlık ihtiyaçlarına göre karşılamakta
ve beslenmek için çok sınırlı sayıda
artı ürün bulabilmekteydiler. Sonuçta
akşam yiyecekleri yemekler o günün
av veya toplama performansına bağ-
lıydı. Bunun yanı sıra topluluğun tüm
bireyleri, aralarında hiçbir cinsel, yaş
veya hiyerarşik fark olmaksızın yiye-
cek elde etme çalışmalarına katılmak
zorundaydılar. Genel olarak kadınlar
toplayıcı olarak görev alırken er-
kekler avcı olarak yiyecek bulmaya
çalışıyorlardı. Avcı toplayıcı toplu-
luklarında gerek toplumun liderle-
ri gerekse büyücüleri bile yiyecek
bulma faaliyetinde görev alıyorlardı.
Yoksa yeteri kadar beslenme konu-
sunda topluluk zorluk çekeceklerdi.
Artı ürünün olmaması; bireylerin artı
zamanlarının daralmasına ve bu yüz-
den de artı değer üretmelerine engel
oluyordu.
İkinci çıktısı ise toplumu çalıştıran
ve örgütleyen sınıfların (toplumsal
farklılaşma) doğması oldu. Ürün ar-
tısı artık hukuk, din ve idare alanla-
rında uğraşan başta din adamlarının
beslenmesi için kullanılabiliyordu.
Nihayet üçüncü çıktı olarak toplumu
saldırılara karşı savunan bir askeri
sınıfın doğmasına ve yöneticilerle yö-
netilenlerin kesin olarak ayrılmasını
sağlayan bir siyasal farklılaşmaya
sebep oldu. Çünkü ihtiyaçlar doğrul-
tusunda toplumdaki bazı bireylerin
bu tür farklı çalışmalar ile uğraşma-
sına ve uzmanlaşması için gerekli
artı zaman ve dolayısı ile artı değer
yaratılmış olmuştu. Ayrıca düşünsel
Alaeddin Şenel “İlkel Toplu-
luktan Uygar Topluma” adlı
eserinde bu durumu şöyle
özetler: “Bir kişinin, tüketebi-
leceğinden fazla gıda maddesi
üretebilmesi (toplumsal artı
ürün), bu tarım devrimi üzerin-
de oluşan gelişme süreçlerinin
devamında, nüfus artışına ola-
nak sağladı, iş bölümünü çe-
şitlendirdi, sanatın, mimarinin
ve genel olarak kültürün geliş-
mesine olanak sağladı. Ayrıca
toplumsal artı ürünün ortaya
çıkması, özel mülkiyetin orta-
ya çıkmasına olanak sağladığı
gibi yönetim biçimlerinin ge-
lişmesini de zorunlu kılmıştır”.
Bu tür gelişmelerin tohumları
Ürün artısının ekonomik olarak ilk
çıktısı toplumsal iş bölümü oldu. Bu
iş bölümü ile ekonomik bir farklılaş-
ma meydan geldi. Böylelikle çömlek-
çilik, dokumacılık, silah üretimi daha
neolitik devrim sonrası atılsa
da gelişmeler aslında Kentsel
devrim ile gerçek anlamda hız
kazandı.
21