Küresel Covid-19
Mücadelesinde
Yolsuzluk Alarmı
Aralık
, 2019 ’ da Çin ’ in Hubei eyaletinin Wuhan kentinde ilk ortaya çıktığında , birçoğumuz Covid-19 ’ un Çin sınırları içerisinde kalacak ve tanısı konulduktan kısa bir süre sonra tıpkı diğer 21 . yüzyıl salgın hastalıkları gibi kontrol altına alınarak sadece medikal mecrada anılacak bir virüsten ibaret olduğunu düşünmekteydik . Belki de uluslararası medyayı yakından takip etmeyenlerimiz tüm dünyayı alarma geçiren bu virüsü ve kolektif hayat üzerindeki olası etkilerini o dönemlerde duymamışlardı dahi .
15
GÜNDEM
Kurumsal Yönetim,
İç Kontrol ve Etik Üçgeninde
Şirketlerde Çıkar Çatışmasının
Etkin Yönetimi
Yazı: Vahdet Deniz AKÇAOĞLU
Literatürde menfaat çatışması olarak da adlandırılan çıkar ça-
30
tışması, bir kişinin kendi çıkarı ile hukuki ilişki içinde olduğu bir
başkasının çıkarının ya da hukuki ilişki içinde olduğu iki ya da
daha fazla kişinin her birinin diğeri ile olan çıkarlarının karşı
karşıya gelmesidir 1 .
H
ayatın her alanında farklılıkların ve ihtilaflardan
dolayı çatışmaların olması kaçınılmazdır. Şirket-
lerde de benzer şekilde çıkar çatışmalarının orta-
ya çıkması olağandır. Milletlerarası Ticaret Odası-
nın yayımladığı İşletmelerde Çıkar Çatışmaları Rehberi’nde
çıkar çatışması; bir çalışanın (veya akrabalarından birinin)
çalışan olarak (potansiyel açıdan) görevlerini işletmenin ya-
rarına veya zararına nesnel bir şekilde yerine getirmesini
etkileyen veya etkilediği görülen özel veya kişisel, doğrudan
veya dolaylı bir çıkarının olduğu bir durum olarak belirtil-
mektedir.
Çıkar çatışması durumları, iş hayatında işletmenin her yapı
taşında ve yönetim seviyesinde karşımıza çıkabilmektedir.
Küreselleşen iş dünyasında, 2000’li yıllardan sonra Enron,
Worldcom, Parmalat, Siemens ve Volkswagen gibi büyük
şirketlerdeki yolsuzluk skandalları ve iflasların arkasında
şirket yönetimlerinin etik olmayan uygulamaları ve özellik-
le hissedarlar ve yöneticiler arasında yaşanan çıkar çatış-
maları temel nedenler olarak gösterilmiştir 2 .Bu gelişmeler
ışığında, birçok ülke ve düzenleyici kuruluş gelecekte ya-
şanması muhtemel skandallara ve krizlere karşı Sarbanes
- Oxley Kanunu gibi tedbirler alarak kurumsal yönetim, iş
etiği ve iç kontrol sisteminin güçlendirilmesi konularıyla il-
gili çeşitli düzenlemeler yapmıştır.
etik dışı davranışın veya yolsuzluğun
gerçekleşeceğini söylememektedir.
Çıkar çatışması yaşayan bir çalışa-
nın, şirketin çıkarlarını kendi şahsi
çıkarlarından üstün tutması pekâlâ
mümkündür. Yaşanan çıkar çatışması
durumlarının en mühim etkisi, kişi-
sel ve mesleki kararlarda kendisini
göstermektedir. Bu sebeple, çıkar
çatışmasının, görevin tarafsız ve ob-
jektif bir şekilde yerine getirilmesi-
ni etkileme ihtimali bulunmaktadır.
Bununla birlikte çıkar çatışması du-
rumu görevi etkilemese bile diğer
çalışanlar, alınan kararlarda özel çı-
karların gözetildiğini düşünebilir ve
çalışanların şirkete olan güvenleri
sarsılabilir. Hizmet veya işlemin ni-
teliğine ve hitap ettiği kitlelere göre;
toplum veya diğer paydaşlar tarafın
dan da hoş karşılanmayacağı için, bir
çıkar çatışmasına maruz kalınması
“riskli” bir durumdur 3 . Çalışan, özel
bir çıkarının çalıştığı şirketin meşru
çıkarını etkileme riskinin bulunduğu
ya da riski varmış gibi görünen bir
durumla karşı karşıya kalmaktadır.
Bu anlamda her zaman olumsuz so-
nuçlara neden olmasa da etik dışı
davranış veya yolsuzluğun gerçekleş-
meden önceki olası bir adımı olarak
nitelendirebileceğimiz çıkar çatış-
Çıkar çatışması: bir eylem-
den ziyade tabiri caizse çalı-
şanın şirketlerdeki yolsuzluk
sahası ile etik sahası arasına
sıkışıp arada kaldığı, eyle-
me dönüşmemiş bir durumu
veya etik dışı davranış için
potansiyel bir konumda ol-
masını ifade eder.
maları, önlendiği ve etkin bir şekilde
yönetilebilir. Bu durumda çıkar çatış-
malarının şirketlere risk gerçekleş-
meden önce proaktif olarak çözüm
oluşturma ve tedbir alma imkânı
sunmasından ötürü önleyici ve risk
azaltıcı bir fonksiyona haiz olduğu
söylenebilecektir.
Çıkar Çatışmalarını Önlemek
İçin Yapılması Gerekenler
Çıkar çatışmalarının önlenmesinde
en temel gereklilik, dürüst ve so-
rumlu davranmanın şirket içerisinde
bir değer olarak içselleştirilmesidir.
Bunun için de üst yönetim sahipliği
ile birlikte güven esasına dayalı bir
Yolsuzluk Sahası ve Etik Sahası Arasında Çıkar
Çatışmaları
Şirketlerde rüşvet ve yolsuzlukla mücadele programlarının
geliştirilmesinde dikkate alınması gereken özellikli alanlar-
dan biri olan çıkar çatışmaları, Uluslararası Suistimal İnce-
leme Uzmanları Birliğinin hazırladığı suistimal ağacına göre
suistimalin üç temel çeşidinden biri olarak görülen yolsuz-
luk suistimallerinin altında sınıflandırılmaktadır. Çıkar ça-
tışması; bir eylemden ziyade tabiri caizse çalışanın şirket-
lerdeki yolsuzluk sahası ile etik sahası arasına sıkışıp arada
kaldığı, eyleme dönüşmemiş bir durumu veya etik dışı dav-
ranış için potansiyel bir konumda olmasını ifade eder. Çıkar
çatışması; çalışanın etik dışı davranışlara neden olabilecek
bir durum ve yerde olduğuna işaret etmekte ancak mutlaka
1 Usca, E. (2007). Yatırım Danışmanlığı ve Çıkar Çatışması. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Doktora Tezi).
2 Gülay, İ., & Gülay, B. (2014). Kurumsal Yönetimlerde Finansal ve Etik Kararlar. Maltepe Üniversitesi · İletişim Fakültesi Dergisi, 1(1), s. 32.
3 Uluslararası Şeffaflık Derneği. (2016, Mart). Özel Sektörde Yolsuzlukla Mücadele Rehberi.
Bu sayfada kullanılan görseller www.shutterstock.com sitesinden alınmıştır.
kurum kültürü, güçlü bir kurumsal
yönetim işleyişi, etkin bir iç kontrol
sistemini, eğitimler ve farkındalık
artırıcı iletişim aktiviteleri ile sağlıklı
işleyen bildirim kanallarının yanı sıra
yazılı süreçlerle bütünleşmiş etik bir
iş modeli ve etkili bir denetim-yap-
tırım mekanizması önemlidir. Çıkar
çatışmalarının önlenebilmesini te-
minen şirketlerin büyüklükleriyle
orantılı bir şekilde çıkar çatışmala-
rını en aza indirecek organizasyonel
yapılanmayı ve karar alma süreçle-
rini oluşturması; personelin kendi
arasında ve personelle hizmet verdi-
ği kişiler arasında çıkabilecek çıkar
çatışmalarını tanımlaması; çıkar ça-
tışmalarına yol açabilecek iş süreçle-
rindeki potansiyel noktaları tespit et-
mesi; çıkar çatışmalarının önem arz
ettiği durumlara ilişkin riskleri izle-
mesi ve bağımsız kontrol süreçleri-
ne tabi tutması; çıkar çatışmalarının
önlenmesi için alınabilecek tedbirleri
ve çıkar çatışmalarının önlenememe-
si durumunda izlenecek prosedürleri
içeren yazılı “çıkar çatışması politika-
sı” oluşturarak bu politikayı yönetim
kurulu kararına bağlaması gereklidir.
Dolayısıyla bu çalışma belli bir zaman
diliminde tamamlanarak sonlandırı-
lacak bir konu olmayıp çalışmanın,
etik ve uyum konuları ile bütünleşik
31