“ Hakikati söyleyenlere bakarak öğrenme . Hakikatin kendisini öğren ki , söyleyenleri de öğrenesin .”
Hazreti Ali Efendimiz , selam olsun üzerine , hakikatlere vakıf olduktan sonra , karşısındakinin gözlerinin içine bakar , onu konuşturur ve onun kim olduğunu anlardı .
Bir sözü daha vardır Hazreti Ali Efendimizin , der ki : “ Kişi dilinin altında gizlidir .”
Sen susarsın karşı tarafın gözlerine bakarsın , onu konuşturursun ve onun konuşmasından onun kim olduğunu çözersin . Ama eğer sen daha hakikatlere vakıf olamamışsın , kimliğine erememişsin , sen cahil o da cahil hiçbir şey çözemezsin , kavga eder durursunuz .
Hüdavendigar Mevlana bir rubaisinde şöyle sesleniyor : “ İnsanlar sayılıdır , çoktur amma iman birdir . Cisimleri çoktur ama canları birdir . İnsanda , eşeğin anlayışından başka bir akıl , başka bir can vardır . O dem ’ e erişen , o makamda Tanrı velisi olan kişilere insandaki candan , akıldan başka ve ayrı bir can ve akıl vardır . Hayvani canlarda birlik yoktur . Sen bu birliği dışarda arama .”
İnsan , ne olduğunu anlamak için nereden geldiğini anlamak zorundadır . Kulak , kelama kendi aklına göre bir mana rengi verir . Yani herkes kendine göre anlar ve herkeste anlayışına göre bir hal tecelli eder . Bu aldığımız rengi , renksiz olarak yerine , sahibine teslim etmek lazımdır . Herkesin anladığı kendine göre doğrudur ama , tamam değildir . Asıl mesele , bir şeye hem içiyle hem dışıyla yakın olabilmektir ; onu hem yakından , hem uzaktan görebilmektir . İşte bu görüş , Allah görüşüdür .
Hüdavendigar Mevlana ' ya göre böyle bir anlayış Yaratıcı kudretten koptuğunun bilincinde olan insanın nasibidir . İnsan geçirdiği bu kadar maceraya rağmen kendi değerinin henüz farkında değildir . Kendisini kuşatan dünyanın nice tufanına tanık olmasına rağmen kendi içinde sakladığı tufanların henüz idrakine varamamıştır .
Eğer ibadetin özünü ararsan , Secde edeceğin mihrabı öğren . O mihrabı nerede bulayım dersen , Şu insan denilen kitabı öğren . “ İkra kitabete ” denmiş Kuran ’ da , Hep insan dönüyor bu çark-ı devranda , Kıyamet kopmadan ahir zamanda ,
45