19
L-Istazzjon tal-Ilma
fi Mġarr ix-Xini
Kitba: Mario Pace
Grupp ta’ ħbieb li jiffurmaw parti mill-kors tal-arkitettura ntlaqtu mill-isplendur tal-istruttura
tal-pompa tal-ilma li tinsab fi Mġarr ix-Xini. Dan l-impatt wassal biex għamlu diversi żjarat oħra u
stħarrġu ferm aktar fil-fond u b’mod aktar dettaljat l-istorja u l-irwol ta’ din l-istruttura fil-kuntest
storiku tagħha. Għamlu riċerka, intervisti, site surveying, mudelli 3D u anke qasmu dak li skoprew
mal-pubbliku sabiex ikabbru l-għarfien u r-rwol ta’ din l-istruttura li kellha funzjoni tant importanti
għall-gżira tagħna.
Wieħed minn dawn kien Mario Pace, mir-raħal tagħna, li f’dan l-artiklu ser jaqsam magħna dak
li skoprew. Ta’ minn isemmi li flimkien miegħu kien hemm l-istudenti l-oħra fosthom: William
Moran, Robert Pace, Andrea Zerafa, Julian Vassallo, Samuel Bonello u James Dingli. Huma jixtiequ juri
gratitudni wkoll lil RA&Sons Manufacturing u lill-Kunsill Lokali ta’ Sannat li sponsorjaw dan ix-xogħol.
Is-Siwazzjoni tal-Ilma f’Għawdex fl-Aħħar tas-Seklu
Dsatax
L-istorja teħodna lura għal madwar l-1886, meta
d-deputat gvernatur Hely-Hutchison ta’ instruzzjoni lillinġinier Osbert Chadwick sabiex jagħmel inspezzjoni
tas-sitwazzi tal-ilma f’Għawdex. F’dawk iż-żminijiet,
l-Għawdxin kien għadhom jiddependu biss fuq ilma
minn nixxigħiet naturali, spieri fuq it-tafal jew inkella
ilma tax-xita li jiġi maħżun fi bjar u ġibjuni. Minkejja
dan kollu, ma kienx hemm evidenza ta’ skarsita kbira
ta’ ilma.
Wara l-osservazzjonijiet tiegħu, Chadwick irrapporta
li n-nies fl-irħula tax-Xewkija, Sannat u l-Munxar
- minħabba l-fatt li ma kinitx teżisti preżenza ta’
tafal fil-madwar, kienu jiddependu biss fuq l-ilma li
jaħżnu fil-bjar u l-ġibjuni tagħhom. Minn naħa l-oħra,
Għajnsielem kien hemm ilma minn nixxigħiet naturali
bl-abbundanza, tant li ħafna mill-ilma kien jibqa’ nieżel
fil-baħar.
Ix-xitwa ta’ wara li Chadwick żar lil Għawdex,
kienet xitwa niexfa ħafna,
ftit li xejn għamlet xita.
B’konsegwenza ta’ dan fixxhur tas-sajf l-irħula talGħarb, Xewkija, Sannat u
l-Munxar spiċċaw mingħajr
ilma u b’hekk il-Gvern kien
obbligat iwassal l-ilma fuq
il-karettuni sabiex jaqta’
l-għatx tan-nies f ’dawn
l-irħula.
F’din is-sitwazzjoni daqstant
urġenti kien meħtieġ li
jittieħdu miżuri malajr
kemm jista’ jkun. B’hekk inbena ġibjun f’Għajnsielem
sabiex fih jinġabar l-ilma minn nixxigħiet li kienu
neżlin fil-baħar u minn hemm jiġi ppumpjat għarRabat, Xewkija, Sannat, Munxar u l-Għarb. Minkejja
dan kollu, dan l-ilma kien suffiċjenti biss għal żmien
limitat. Il-popolazzjoni ta’ Għawdex kienet qed tiżdied
b’mod sustanzjali, u barra minn hekk, il-livell tal-ħajja
kien qed jogħla, allura anke l-konsum tal-ilma kien qed
jiżdied. Għalhekk ftit snin wara li tlesta dan il-proġett
beda l-ħsieb għal xi ħaġa aħjar.
L-Għażla tal-Wied għall-Bini tal-Istazzjon
Wieħed irid iżomm f’moħħu li dan kollu kien qed jiġri
fi żmien meta f’Malta kienu qed isiru avvanzi kbar filprovista tal-ilma. Għall-ewwel darba fil-gżejjer tagħna,
l-Ingliżi rnexxielhom jifhmu l-prinċipju tal-ħażna
tal-ilma ħelu fuq il-livell tal-ilma baħar – dak li aħna
nsejħulu l-ilma tal-pjan u huwa teknikament magħruf
bħala ‘Ghyben-Herzbeg Groundwater Body’. Il-prinċipju
huwa li meta l-ilma tax-xita jipperkola fil-blat għal
numru ta’ snin twal, tifforma ħażna ta’ ilma ħelu fuq
wiċċ l-ilma mielaħ – irreferi għall-illustrazzjoni numru 1.
1: Illustrazzjoni ta’ ħażna tal-ilma tal-pjan Stampa korteżija ta› Wikipedia li ġiet maqluba għall-Malti