TİYATRO METNİ ÇEVİRİLERİ
29
MÜŞTAK BEY – Vay ferâsetli adam vay !.. BATAK ESE – Feres atlı adam sensin . Ulan hayvan , bana kötü laf söyleyip durma . Şimdi sana fan fin demeyü gösterürün !..” ( ŞİNASİ , Şair Evlenmesi , Ekim 2014 , s . 43 ).
Bu diyalogta , Karagöz-Hacivat oyunlarında benzerine rastlanan bir kelime oyunu görülmektedir . Müstak Bey ’ in kurduğu cümleyi yanlış anlayan Batak Ese bu duruma tepki göstermiştir . Burada ifade edilen “ feraset ” kelimesi Arapça kökenli bir kelimedir ve TDK Sözlüğü ’ ne göre ‘ anlayış , seziş , sezgi ve zekâ ’ anlamına gelir . Kelimenin kökeninden yola çıkarak feraset kelimesini “ perceptive person ” şeklinde çevirebileceğini düşünen çevirmen için asıl zorlu kısım burasıdır . Çevirmen , kaynak dilin içerisindeki kelimelerin bile kaynağına varmak zorunda kalmış ; ancak yine de bir ihtimal “ feraset ” kelimesinin verdiği hissiyatı ya da anlamı layıkıyla verememiş olabilir . ( Deniz , 2016 ). Bu örneklerden yola çıkarak söyleyebiliriz ki tiyatro metni çevirmeni , hem erek hem kaynak dile çok hakim olmalı , seyrekçe kullanılan yöresel bir deyişi bile biliyor ya da en azından tahmin edebiliyor olmalıdır . Aksi takdirde İngiliz seyircisinin kahkahalar attığı bir oyunda , yerelleştirmenin başarısız olması durumunda Türk seyircisi umursamaz bir ifade takınabilir . Dolayısıyla tiyatro metni çevirmeni sadece kültürlere hakim olmakla kalmayıp aynı zamanda karakterlerin tutumlarını , davranışlarını yani profillerini de çok iyi kavramalıdır . Karakteri içselleştirmekten kastımızın ne olduğunu anlamak için Moliere ’ in Cimri oyunundan , karakterin faiz hesabı yaptığı bir diyaloğun Yaşar Nabi Nayır ve Sabahattin Eyüboğlu tarafından iki farklı çevirisine göz atalım . ( Sefer , 2015 )
“ En az yüzde sekiz faizle yatırsan yirmi pistol senede on sekiz frank altı metelik , sekiz mangır getirir ( 3 )” ( Nayır , 1961 : 37 ).
“ Yirmi altını en azından , yüzde beş buçuk faize verirsen ne getirir bir yılda ? On sekiz lira doksan kuruş ?” ( Eyüboğlu , 1983 : 32 ).
Öncelikle belirtmeliyiz ki , Cimri oyununun baş karakteri Harpagon oldukça cimri , mutsuz , huysuz ve sürekli para hesabı yapan bir tiptir . Her türlü faiz hesabını zihninden kolaylıkla yapabilen Harpagon için para ve parayla alakalı her türlü kavram büyük önem teşkil etmektedir . Bunu farkında olan çevirmen Yaşar Nabi Nayır , başta sıkıcı ve detaylı görünen bu çevirisinde parasal noktalara bu yüzden önemle değinmiştir . Dolayısıyla görüyoruz ki , tiyatro metni çevirmeni sadece iki dili muhteşem seviyede bilmekle kalmayıp aynı zamanda karakteri de anlamalı , hissetmelidir . ( Sefer , 2015 )
Tiyatro , seyirciye bir hissi benimsetmesi , yaşatması ya da bir fikri aşılaması bakımından en etkili sanat türlerinden biridir . Öyle ki , zamanında aldıkları kararları halka benimsetmek için yurdun dört bir yanında tiyatrolar düzenleyen hükümdarlar , krallar varmış . Böylesine değerli bir sanat türü olduğu için , tiyatroya Cumhuriyet Dönemi ’ nde verilen değerin günümüzde de verilmesini diliyoruz . Ülkemizde tiyatro son nefesini veriyor gibi görünüyor . Tiyatro metinlerini çevirmek kuşkusuz çevirmen için meşakkatli bir süreç . Ancak biz çevirmenler , tiyatro eserleri seyircisiyle tam gaz yeniden buluşmayı beklerken , layıkıyla görevimizi yerine getirmek için çalışma masamızda yerini alacak olan metinler için hazırız !
To be or not to be ( William Shakespeare – Hamlet )
• Bir ihtimal daha var , o da ölmek mi dersin ? ( Can Yücel )
• Var olmak ya da yok olmak . ( Sabahattin Eyüboğlu )
• Olmak ya da olmamak ( Bülent Bozkurt )
Kaynakça 1 ) Maral . N . ( 2010 ) Tiyatro Metin Çevirilerinde Çeviri Sorunları . ( Yüksek Lisans Tezi ) Dokuz Eylül Üniversitesi , Sosyal Bilimler Enstitüsü . ( p . 11 ) 2 ) A Comparative Study on Translations of Moliere ’ s The Miser / H . Sefer ( p . 48-57 ) 3 ) Deniz . Ü . ( 2016 ) Türk Tiyatro Metinlerinin Çeviri Problemi Ve Teda Projesi ( Yüksek Lisans Tezi ) Form : 6 4 ) Haleva . B . ( 2011 ). Tiyatro Çevirisi BağlamındaBernard-Marie Koltes Oyunlarının Türkiye ’ deki Dolaşımı ( 7726207 )