46
‘ Mag ik een stukje fietsen ?’ Voordat ik het weet is-ie weg . Sjarel Ex , geboren Karel Maria Theodorus Ex , museumdirecteur van het Depot Boijmans van Beuningen , fietst op 40 meter hoogte een rondje van 360 graden op het dakterras . Op mijn fiets . Mijn ogen liegen niet , de waarheid nog minder . ‘ Het uitzicht is fantastisch ’, hoor ik mijzelf zeggen . ‘ Dit rijdt fantastisch ’, repliceert Sjarel Ex , ‘ waar is je fiets van gemaakt ?’ ‘ Titanium .’ ‘ Fascinerend !’
Sjarel Ex kijkt met andere ogen naar mijn fiets . Hij voelt mijn liefde voor mijn Guillem die ik enkel vanwege zijn naam drie jaar geleden kocht als eerbetoon aan mijn wijlen vader Wim . Ex beschouwt mijn fiets als kunstwerk , omdat kunst , naar zijn zeggen , begint met het verzamelen van gekoesterde objecten die een mensenleven met een voorwaartse blik achterwaarts reflecteren . Laat die Spookrijdgedachte het uitgangspunt zijn van ons gesprek dat plaatsvindt in het adembenemende decor van het Depot dat iedere beschrijving tart .
Het Depot Boijmans van Beuningen is een wereldprimeur . Als het op 6 november 2021 zijn deuren opent , zullen 151.000 verzamelde kunstwerken te zien zijn . De totstandkoming van dit revolutionaire project had een minder romantische aanleiding . De ondergrondse opslaglocatie in het museum Boijmans van Beuningen , waar de kunstcollectie van 172 jaar Rotterdamse verzamelwoede oorspronkelijk was opgeslagen , voldeed niet langer . En zo ontsproot het geniale idee aan de geest van Sjarel Ex om het voltallige arsenaal aan kunstvoorwerpen als geordende massa in één gebouw publiekelijk toegankelijk te maken . Als er dus íemand in Rotterdam is die tegen de richting in durft te denken , is hij het wel .
‘ We moesten íets . En dít is het geworden . Er is uiteraard uitgebreid nagedacht over de vormgeving , de ligging , de hoogte , de uitstraling , et cetera . Het is een complex en volstrekt uniek bouwwerk geworden , maar de grondgedachte is inderdaad simpel : alle verzamelde kunstwerken moeten te allen tijde voor iedereen toegankelijk zijn .’
Het welbekende ei van Columbus dateert al van 1493 en daaraan kan anno 2021 het Ei van Ex worden toegevoegd . Het eerste plan dateert van 2005 . Het vergt veel overredingskracht om zichzelf en vervolgens alle belanghebbende partijen te overtuigen van zijn even baanbrekende als briljante idee dat uitblinkt in zijn eenvoud .
‘ Het alternatief , geen grap , was een opslaglocatie in de Spaanse Polder ’, zegt hij als we in de ruime kunstlift naar beneden staan , ‘ dat was destijds vijftien miljoen euro goedkoper geweest …’
Kunst begint bij verzamelen . Als collectioneur pur sang verzamelt Sjarel Ex mensen om zich heen die ook de moed hebben verder te kijken dan een industrieterrein in Rotterdam-Noord . Stap voor stap krijgt zijn idee vaste voet aan de grond . De financiële belangen zijn groot , de politieke bereidheid is van belang om het bedrijfsleven mee te krijgen . Om de afhankelijkheid van de tendentieuze politieke grilligheid te minimaliseren , wordt een stichting in het leven geroepen .
We staan intussen voor het imposante gebouw dat werd ontworpen door architect Winy Maas en als uit het niets komt de fiets wederom ter sprake : ‘ Ik fiets ook graag . Ook hier in de stad . Veel ideeën komen tot stand als ik sport . Zo fietste ik ooit van Bazel naar Rotterdam . De beleving met de omgeving is veel intenser als je fietst . Heb jij dat ook ?’
In het gesprek stelt Ex mij evenveel vragen als ik hem . Die omdraaiing van rollen (‘ ik stel liever vragen dan dat ik ze beantwoord ’) kenmerkt de ware Spookrijder . We staren naar onszelf in de weerspiegeling van de spiegelpanelen . Hij spreekt kalm maar gedreven over de wisselwerking tussen de spiegelende buitenkant en de microscopische wereld aan de binnenkant van het Depot . Door de ronde vorming van 360 graden omarmt het Depot in letterlijke en figuurlijke zin de complete stad Rotterdam . Laagdrempeligheid is troef ̶ het Depot is de betoverende schatkamer van Rotterdam en daarmee een geschenk ván en vóór alle Rotterdammers .
‘ Maar vergis je niet , het Depot is meer dan alleen een glimmende pot . Zo wordt er minutieus serieus laboratoriumonderzoek verricht onder welke omstandigheden de kunstwerken het best geconserveerd worden . Wij voelen een grote verantwoordelijkheid voor het behoud van de kunstcollectie . Dat sommige partijen kunst nog altijd als sluitpost van de begroting zien , is voor mij onbegrijpelijk . Kunst is de motor van de samenleving , het creëert werkgelegenheid , het inspireert altijd en overal .’
Elke intelligente idioot kan dingen groter , completer en gewelddadiger maken maar het heeft een vleug genialiteit en moed nodig om de tegenovergestelde richting op te gaan .
- Albert Einstein
De knuppel moet dus in het hoenderhok . De tijdgeest is de duivel . Mijn vragen klinken als losse flodders uit een mitrailleur : ‘ Wie is verantwoordelijk voor die oppervlakkigheid en wanneer is die ommekeer ontstaan ? Waarom is kunst geen verplicht schoolvak ? Wanneer trekken we ten strijde tegen de geestelijke armoe die zich toch juíst tijdens de lockdowns manifesteerde ? En wat ís kunst eigenlijk ?’
Vanzelfsprekend laat Sjarel Ex zich niet meetrekken in het structuurloze drijfzand waarin ik mij begeef als de zin van kunst ter sprake komt : ‘ Nee , we zijn niet dom , noch eendimensionaal . Ieder kind houdt van nature van schoonheid … van mooie dingen … maar op de een of andere manier is het ons afgeleerd . Geen enkele definitie van kunst is onmogelijk .’
De dubbele ontkenning in de laatste zin kan alleen uit de mond rollen van een Spookrijdend brein . Onbedoeld refereert het aan een geliefd gespreksonderwerp aan onze keukentafel met mijn dochter Fabienne die eerdaags als