rimskog tipa, s manjim ili većim pravima, ovisno ο vladaru koji joj daje taj beneficij,
ali i od intenziteta romanizacije. U municipiju su domaći ljudi vladajući stalež,
kao što je to bio, na primjer, slučaj s municipijem Malvesiatium u Skelanima na
Drini.
S druge strane, na Ilidži se relativno rano razvila rimska banja (prvi banjski
objekti potječu iz 1. st. n. e.), što bi već samo po sebi ukazivalo na nacionalizaciju
termalnog vrela i zemljišta uz vrelo50, a na takvom zemljištu nije se mogao razviti
grad tipa municipija — ni po pravnim normama, a ni po stvamoj situaciji, jer su
odatle peregrini, sve da ih je i bilo, bili uklonjeni. I ovaj bi momenat govorio u prilog
kolonijskog statusa Ilidže već negdje od početka druge polovine 2. st.51
Navedeni elementi, dakle, pokazuju da rimska Ilidža nije bila gradska formacija
spontanog postanka, tj. nastala prerastanjem plemenske civitas u status municipija,
da se nije razvila iz potencijalnog desitijatskog naselja, nego da je, najvjerojatnije,
nastala izravnom intervencijom vlasti, i to dedukcijom, u ovome slučaju Markovih
veterana, što je dovelo do formiranja kolonije. Inače, kako se to već vidi iz epigrafskog materijala, nije sporno (osnovno) pitanje da li je Ilidža imala gradsku autonomiju.
Na novoformirani grad prešle su i upravne funkcije peregrinske civitas Desitijata, i to na cijelom joj adtribuiranom teritoriju {adtributio).bi
Gradski ager R. p. Aquarum S. . ■ obuhvatio je relativno prostrano područje,
a sastojao se od više većih i manjih naselja (pagi, vici) domaćeg stanovništva u ruralnom području, te od ekonomskih zaselaka zemljoposjednika (villae rusticae), a s
vremenom i od manjih obrtničkih i trgovačkih naselja, kakvo je, očito, bilo ono u
današnjem Sarajevu, na prostoru od Marijin-dvora do potoka Koseva.53
Osim Sarajevskog polja s dolinama Bosne i Željeznice i njihovih pritoka, pod
jurisdikciju Ilidže je, po svoj prilici, pripadala i današnja Breza (Hedum castelluml),
jedno od relevantnijih etničkih centara Desitijata. U pisanim se izvorima ovo naselje
spominje vrlo rano, već u samom početku nove ere. Sudeći po istraženoj nekropoli
u samoj Brezi, razvilo se iz epihorskog naselja, kojemu počeci idu u 2. st. pr. n. e.°*
Prema jugu i jugozapadu ager rimske llidže S3 vjerojatno prostirao sve do Ivan-sedla. (744 m) s naseobinama u Kiseljaku, Podastinju, Višnjici i drugim. Postojt i
mišljenje da je dolina Lepenice (i Fojničke rijeke) formirala posebnu municipalnu
ç