Na kraju se u diskusiju uključio Α. Benac. Razmatrajući problem lociranja
predrimskog Delminija kroz jedinstveni delmatski obrambeni sistem na Duvanjskom
polju, Benac je došao do uvjerljivog zaključka da se predrimski Delminion ne može
tražiti izvan tog sistema sa centrom na Duvanjskom polju (u užem smislu), te tako
potvrdio ispravnost Patscheve teze ο predrimskom Delminiju na Gradini Lib u
Borčanima10. Što se, pak, tiče rimskog Delminiuma, Benac je izrazio mišljenje
riječima ,,. . - que c'est là un problème plus pressant que la question du Delminium
préromain"11.
Da bismo taj problem (problèmeplus pressant, a ja bih dodao i épineux, trnovit),
mogli riješiti što uspješnije potrebno je da se, prije svega, upoznamo sa svim iole
relevantnim činjenicama arheološke topografije i faktografije do kojih se došlo
u posljednjih stotinjak godina, proučavajući pisane izvore i radom na terenu.
Delminium (de vir. ill. 44, 4; Flor. II 25; Front, strat. III 6, 2, ima i oblik Delminurri) nasljednik je delmatskog grada (polis Strabon) Delminiona (Delminion
Ptol. II 16, 11, App. ill. 11), odnosno Delmiona (Délmion Strab. VII 5, 5, Steph.
Byz.; Eustath. Β 95), kod dvojice posljednjih dolazi i oblik Delminon, što valja,
prema Apijanu, ispraviti u Delmi(ni)on12. Za Ddmatae je Delminion bio značajan
plemenski centar, jer je po njemu cijeli delmatski etnos dobio ime (hes eponimon
to ethnos, Strab. VII 5, 5). Neki autori, kao A. Benac, smatraju ga glavnim {principal) delmatskim gradom, dakako u ranije doba. G. 156. pr. n. e. Delminion je
popalio rimski konzul Gaj Marcije Figul (heos polla men katepresthe, App. 111. 11),
a 155. pokorio P. Kornelije Scipion Nasika (mikran d'epoiese, Strab., ib.). U carsko
ga doba spominju Frontin, Flor i Ptolemej. Na nj se odnosi i Strabonova vijest
u kojoj uz Sinotion, novi i stari, što ih je popalio August 33. g. pr. n. e., spominje
Andetrion i Delmion, ali posljednji s reminiscencijom na pobjedu Nasike 155. g.ls
Strabon ističe veličinu Delminija (megale polis) i njegov značaj za Delmate
u ranijoj prošlosti (VII 5, 5). Apijan ga opisuje kao čvrst grad (pros ehyran polin,
111. 11) na visokom položaju (dia to hypsos, App. 111. 11). Iako su podaci iz pisanih
izvora relativno brojni, ne pružaju nam konkretne elemente, pa se smještaj Delminija
može tražiti samo u kontekstu historijskih, epigrafskih, arheoloških i hodoloških
podataka.
Jedini konkretniji topografski podatak za lokalizaciju Delminija ima Ptolemej,
koji ga ubraja među unutrašnje gradove Dalmacije (Dalmatias de poleis mesogioi)
i stavlja na 44°45' geografske dužine i 43°50' geografske širine (II 16, 11). To bi
po Jeliću iznosilo 89 rimskih mil a istočno od Salone, a oko 70 milja sjeverno od
1
0
A. Benac, Quelques caractéristiques des agglomérations fortifiées dans la région de"
Delmates, Međunarodni kolokvij „Utvrđena ilirska naselja" (Mostar, 24—26 X 1974), 81—91·
1
1
Ibidem, 90.
1
2
C. Müller i F. Dubner, u izdanju Strabona, Paris 1853, p. 788. Steph. Byz. piše Dalmion,
etnik Dalmieus, kao i Isid., Orig. XIV 4, 8a Delmi civitate. Etnikon: Delminensibus CIL III 3202,
Tilurium iz 184. g.; Delminensium, GZM 1970, Prisoje, Buško blato, iz kraja 2. st.
1
3
Front, strat. III 6, 2, Flor. II 25, Strab. VII 5, 5 i Ptol. II 16, 11. C. Patsch, GZM XVI,
1904,