Türkiye Cumhuriyeti’ nin 1930’ lu yılları, tarih, sosyoloji, politika, ekonomi ve sanat dallarında kapsamlı araştırmalarla incelenip bilimsel yayınlar, kitaplar ve makalelerle ele alınması gereken bir dönemdir. Bu dönemde Avrupa, siyasi ve ideolojik kamplaşmaların ortaya çıktığı yılları yaşamakta; Almanya nasyonal sosyalizm, İtalya faşizm, Rusya Stalin döneminin komünizmiyle, İkinci Dünya Savaşı’ nı hazırlayan yönetim biçimleriyle idare edilmektedir.
Birinci Dünya Savaşı’ ndan mağlubiyetlerle çıkan Türk ulusu ise, savaş sonrasının yenidünya düzeni içinde kazandığı Kurtuluş Savaşı ile bu düzende var olmayı başarmış ve ulusun yönetim biçimi“ cumhuriyet” olarak belirlenmişti. 1930’ ların söylemiyle bu dönemin“ ülkü” sü bilimsel düşünce biçiminin benimsenmesi, toplumsal yaşama yerleşmesi ve bilim dallarında çağdaş medeniyetler düzeyine ulaşılmasıdır. Ülkünün ana fikri hümanizmadır. Üzerinde sistemli olarak çalışılan ve programlar geliştirilen bu düşüncenin temeline eğitim, öğretim ve sanat yerleştirilir.
Cumhuriyet henüz ilan edilmeden, 1923 yılının Ocak ayında 1. Ankara Resim Sergisi ile başlayan sanat etkinlikleri, 1926 yılında Bakanlar Kurulu kararıyla Ankara’ da açılmasına karar verilen Galatasaray Sergileri ile ivme kazanır. Cumhuriyet’ in 1. yıldönümü kutlamaları çerçevesinde Türk ressamlarının yurt dışına gönderilmelerine yönelik projelere başlatılması da, özellikle Türk resim ve heykel sanatının gelişmesine olanak sağlayan programların planlandığını ve uygulandığını kanıtlar.
Genç Türkiye Cumhuriyeti’ nin 10. yılı kutlamalarıyla ise yeni bir dönem başlar. 1930’ larda Türk sanatına modernizm ve çağdaş sanat kavramlarının yerleşmesi bu program kapsamında ortaya çıkar. Reformlar, üniversiteden sanata kadar uzanan tüm alanlarda 20. yüzyılın bilime dayalı düşünce sistemiyle desteklenmektedir. Bu bağlamda, sanat dallarında da yeni ve büyük organizasyonlar hedeflenir ve uygulamaya konulur. 1933 yılının 29 Ekim’ inde Ankara’ da açılan İnkılâp Sergileri ile başlayan bu program Devlet Resim ve Heykel Sergisi ve Yurdu Gezen Türk Ressamları Sergileri’ ni de kapsar. 1930’ lu yılların programlarının bu iki büyük etkinliğinin kararları Atatürk tarafından alınır ancak Devlet Resim ve Heykel Sergisi gibi Yurt Sergileri de Mustafa Kemal’ in ölümünden sonra gerçekleşir ve 1940’ lı yılları kapsayan en önemli sanat faaliyetleri olur �1�.
1938 yılının Temmuz ayı gazeteleri Türk resim sanatı ve ressamlarını yakından ilgilendirecek olan bir sanat programını halka duyurmaktadır�
Mahmut Cûda
Duyurulmakta olan,“ mühim mevzu” ve“ müspet karar”; Yurt Resimleri ve Sergileri’ nin amaçlarının, hedeflerinin belirlenmiş, programlanmış olarak yapılmasıdır. 27 Temmuz 1938 tarihli CHP toplantısında“ Yurt içinde sanat tetkik seyahati tertiplenmesi” kararı alınmıştır. Amaç ise;“ yurdun güzelliklerini yerinde tespit ettirmek ve sanatkârlarımızın memleket mevzuları üzerinde çalışmalarını kolaylaştırmak” olarak açıklanmıştır. Katılacak olan sanatçıların seçimi, Devlet Güzel Sanatlar Akademisi’ ne bırakılır. Süre sonunda, illerde yapılacak olan resimlerin, seçici bir jüri incelemesine toplu olarak katılmasına karar verilir. Sanatçıların yol masraflarının ve zorunlu giderlerinin parti tarafından ödeneceği, üretecekleri yapıtlar için ise Cumhuriyet Halk Partisi Pirisi verileceği açıklanır.
“ CHP Yönetim Kurulu, dün öğleden önce toplanarak bazı kararlar vermiştir. Bu arada memleket sanat hayatını alakadar eden mühim mevzular, müspet kararlara varılmıştır �2�.”
Birinci yurt gezisi kapsamında gezilecek ve resimlenecek olan iller; Antalya, Antep, Bursa, Edirne, Erzurum, İzmir, Konya, Malatya, Rize ve Trabzon olarak belirlenir. 19 Ağustos 1938 tarihli gazeteler;“ CHP’ nin güzel kararı�
Bursa’ dan- Cevat Hamit Dereli Trabzon’ dan- Mahmut Cûda, 1938
B + SONBAHAR 15