KONGRE BİLDİRİLERİ
9
10
11
Buraya kadar gösterdiklerim küçük ölçekli ve geneli gösteren haritalardı. Şimdi ise daha büyük
ölçekli ve çok ayrıntılı haritaları ele alacağım.
9 Halep / İstanbul: Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Matbaası, 1336 / İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Harita Arşivi No: 999
10 Memalik-i Osmaniye : Selanik körfezi haritası/ İstanbul: Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Matbaası, 1299 / İstanbul Büyükşehir Belediyesi
Atatürk Kitaplığı Harita Arşivi No: 68
11 Memalik-i Osmaniyye : Kosova vilayeti/ İstanbul: Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Matbaası, 1300 / İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk
Kitaplığı Harita Arşivi No: 60
942
Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü
Bunlardan ilki “Alman Mavileri” diye tabir ettiğimiz haritalardır. 1913 – 1914 yılları - I. Dünya
savaşı öncesi - Almanların “Deutsch Syindikat für Staebaliche Arbeiten” adlı şirketi tarafından
yapılmış tüm Suriçi İstanbul’unun yanında Eyüpsultan, Beyoğlu, Beşiktaş, Kadıköy, Üsküdar gibi
yerleşim merkezlerini de içermektedir. Bu haritalar hakkında kısaca malumat vermek gerekirse:
İstanbul’un kent planlamasına temel oluşturacak harita alımı için ilk adım İstanbul
Şehremaneti’nce, Halil Edhem Bey’in (ELDEM) şehreminliği döneminde (20 Temmuz 1909 – 6
Ocak 1910) atılmıştır. Bu haritaların oluşturulması için gereken “Nirengi sistemi kurma işi” Fransız
Topoğrafya Cemiyeti’ne ihale edilmiştir. Fransız plancılar Galata Kulesi merkezli bir nirengi sistemi
kurarak, ölçümlerini 1911 yılında tamamlamışlardır. Nirengiye dayanan harita alma işi 1913 yılında
“Deutsch Syindikat für Staebaliche Arbeiten” firmasına ihale edilmiştir. Bu firmanın ölçümlerinden
elde edilen bilgiler Almanya’ya gönderilerek çizimleri Almanya’da gerçekleştirilmiştir. Daha sonra
Türkiye’ye geldikten sonra Osmanlıca kopyaları yapılmıştır.
Her paftası 66x100 cm. boyutunda, renkli, 1/1000 ve 1/500 ölçekli olarak hazırlanan bu haritalarda
mahalle veya semt adları, sokak ve cadde, yapı adları, saraylar, elçilik binaları, karakol, itfaiye,
belediye v.b resmi binalar; cami, tekke, medrese, mezarlık, hazire, türbe, kilise, sinagog v.b dini
yapılar; kule, duvar, sur, kışla, jandarma karakolu, tersane, atölye, levazım deposu v.b askeri yapılar;
hastahane, iskele, demiryolu, gar, istasyon türü kamu yapıları; adları ve gabarileriyle gösterilmiştir.
Semt, mahalle, cadde, sokak ve bina isimleri Türkçe isimlerin Fransızca telaffuz ediliş şekliyle
yazılmıştır. Örneğin “cami” yerine “djami”, “çıkmaz sokak” yerine “tchikmaz sokak” yazılması
gibi. Adı geçen bu yapılar özellikle 1/500 ölçekli haritalarda plan düzleminde tüm dış konturlarının
ölçüleriyle gösterilmesine karşın; yapı malzemesinin cinsi belirtilmemiştir. Alman Mavileri’nde ada
ve parsel bilgileri işlenmemiş, birkaç istisna dışında hamamlar ve konutlar çizilmemiştir. Konutlar ada
etrafında dönen yaklaşık 0,5 cm. kalınlığında gri bir gölge ile gösterilmiştir. 1/1000 ve 1/500 ölçekli,
tek yapı ölçeğine kadar inen haritalar 1913-1914’te çizilmesine karşın, 1/2000 ölçekli haritalar daha
ziyade rehber nitelikli haritalar olup hangi paftanın hangi bölgeye ait olduğunu göstermek amacıyla
yapılmış ve 1918 – 1921 yılları arasında çizilmiştir.
Bu haritaları teknik açıdan incelediğimizde:
- Dikdörtgensel koordinat şebekesi
Galata Kulesinin merkez koordinatları tarafımızdan bilinmemekle birlikte kuzey ve
batı yönünde ele alınmıştır. Koordinatların gösterici rakamları şebekenin kenarında yazılmıştır.
100 m.’ye 100 m.’lik simetrik kareler ve 10.000 m2 lik aynı alanlar halinde oluşturulmuş koordinat
şebekesinin yardımı sayesinde plan üzerindeki bütün uzaklıklar ve alanlar ölçülebilir ve hesaplanabilir.
Kuzeye doğru yönlenmiş olan şebeke aşağıdan yukarıya doğru bir çizgi halinde güney-kuzey yönünde
olup, sağdan sola doğru olanlar ise doğu-batı yönündedir.
- Önemli yükseklik kotları: Kotlar santimetre cinsinden Haliç seviyesinden verilmiştir.
- Eş yükselti eğrileri :
Haliç su seviyesinin 2’şer metre üzerinden verilmiş olan yükseltiler mahalleye göre yazılmıştır.
10, 20, 30, 40 m.’lik eğriler diğerlerine göre daha büyük gösterilmiştir.
- Kesin işaretlerin eşitleştirilmesi (Yükseklikler milimetre cinsinden Haliç seviyesinden
verilmiştir.)
İşaretler (röperler) yatay olarak yerleştirilmiş olup, sivil ve anıt eserlerin duvarlarına
ya da kaldırımların döşeme taşına ve geniş merdivenlere işlenmiştir.
- 1/1000 ölçekli haritalar şehrin genel planının numaralandırılması ve açılımı.
- 1/500 ölçekli haritalar şehrin genel planının numaralandırılması ve açılımını göstermektedir.
1925 yılında Harita ve Kadastro Genel Müdürlüğü’nün kurulmasıyla İstanbul’un kadastral
haritaları yapılmaya başlanıldığında “Alman Mavileri” altlık olarak kullanılmıştır.
İstanbul ve bilad-ı selase (Suriçi ve Eyüp, Galata, Üsküdar), Beşiktaş, Haliç ve çevresini detaylı bir
Arşiv Dairesi Başkanlığı
943