KONGRE BİLDİRİLERİ
Koleksiyonu daha iyi tanımamız için harita koleksiyonlarından bazılarını sizlere tanıtmak
istiyorum.
İlk önce genel haritalarından başlayalım. Kongremizin konseptine de uygun olarak ilk
göstereceğim harita Osmanlı coğrafyasıdır. Haritanın tam ismi “Avrupa, Asya Afrika’da vaki’ devlet-i
aliye ülkesinin ve civar hududunda vaki’ bazı Acem ve Rusya ve Avusturya devletlerinin ve bazı
Cezayir ülkelerinden bir kıtasının haritasıdır.” Aynı haritanın sol üst köşesinde İstanbul ve Boğaziçi’ni
gösteren bir harita da vardır. 1262 hicri 1845/1846 miladi tarihinde çizilen haritada vilayet ve kaza
merkezleri gösterilmiş, el yapımı enfes bir haritadır.
3
1
Bir diğer haritamız I. Dünya savaşında Irak cephesinde 6. Türk Ordusu kumandanı olan Goltz
Paşa’nın çizmiş olduğu İstanbul planıdır. 1888 - 1893 yılları İstanbul’unu gösteren harita 1896’da
Berlin’de basılmıştır. İstanbul’un yerleşim yoğunluğunu gözlemleyebiliriz. Semtlerin dağılımını,
ana arterleri, eş yükselti eğrilerini, akarsuları, demiryolları, çeşme, cami, mezarlık gibi alanları
göstermektedir.4
Diğer bir harita 17.yy. ait bir İstanbul haritasıdır. Bu haritada C. M. Georg tarafından çizilmiştir.
Harita sur içi İstanbul’unun yerleşim yoğunluğu açıkça görülmektedir.
2
Diğer bir harita aslında Romanya’yı gösteren bir harita olmasına rağmen İstanbul’u da
aldığından bir görsel olması bakımından buraya aldım. Bu haritada da İstanbul, Boğaziçi ve
Üsküdar’ın her ne kadar bugünkü şeklini göstermese de bir örnek olması anlamında burada zikre
değerdir. Harita tarihi belli olmamakla birlikte 18. yy. olduğu tahmin edilmektedir.
1 Avrupa, Asya Afrika’da vaki devlet-i aliye ülkesinin ve civar hududunda vaki bazı Acem ve Rusya ve Avusturya devletlerinin ve bazı
Cezayir ülkelerinden bir kıtasının haritasıdır/ İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Harita Arşivi No: 4
2 * İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü Atatürk Kitaplığı, Nadir Eserler Kütüphanecisi
Georg, M.C. / Nova Mappa Marıs Nıgrı et Freti Constantıno Politanı -- Matth : Seutter S. / İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı
Harita Arşivi No: 445
938
Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü
Bir diğer plan çalışması ise 1835-39 yıllarında Türkiye’de görev yapan Sultan II. Mahmud’un
danışmanlarından Prusyalı Mareşal Helmuth von Moltke (1800-1891)’dir. Moltke, İstanbul haritası
ve kent geliştirme projesi hazırlamıştı. Harita 1:25.000 ölçeklidir ve İstanbul’da bazı imar planı
kararlarının verilmesi için bir altlık oluşturmuştur. Von Moltke’nin haritası o yıllarda çoğaltılarak
kullanılmıştır. Osman Nuri Ergin’in Mecelle-i Umur-u Belediye’sinde bu planın içeriği konusunda
bize önemli ip uçları veriyor.5 Plan’da ana bağlantı yolları ayrıntılı bir şekilde gösterilmektedir.
İstanbul’un önemli camileri ve mekanları göstermektedir. Kent yapılanmasının hangi bölgelerde
yoğunlaştığını da gözlemlemek mümkündür.
3 Castaldo, Iacoba / Romanie (Quae olim Thracia dicta) (Vicinorumg Regıonum, uti Bulgariae Walachiae, syrfıae etc. y.y. : y.y. . / İstanbul
Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Harita Arşivi No: 449
4 Goltz (Pascha) / Karte der umgegend von Constantinopel -- Berlin : Verlag Meisenbach, t.y. . / İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk
Kitaplığı Harita Arşivi No: 438
5 Ergin, Osman Nuri / Yangınlardan sonra inşâât ve harita tanzimi meseleleri / Mecelle-i Umumr-ı Belediye -- İstanbul: İstanbul Büyükşehir
Belediyesi, 1995 – c: 3, s: 243-245
Arşiv Dairesi Başkanlığı
939