KONGRE BİLDİRİLERİ
strategically important point. Archivists are not only responsible for management of archives but are
also first and foremost responsbile for the protection of archival heritage. Within this context, this
study first poses the question of defining who archivists are and then goes on to examine their role
in protecting cultural archival heritage. Within the framework of the answers provided by archivists,
the core competencies that archivists should have in order to be able to protect the cultural archival
heritage are discussed.
Key words : Archives, Archivist, Cultural Archival Heritage
Giriş
Delmas, arşivlerin kültürel miras ile ilişkisini şu cümlelerle ortaya koymaktadır1:
“İnsanoğlu kendi şuuruna, yani kendisinin ve evrimin idrakine sahip olursa mirasını
koruyabilir. Ancak, kendi şuuruna sahip olabilmesi için dokümanlara ve delillere ihtiyaç
duyar.
Meseleye yakından bakınca, her şey bir belgedir, yani her şey başka bir şeyin
tanığıdır: Yeryüzü, evren tarihinin tanığıdır: kromozomlarımız, irsiyetimizin tanığıdır.
Her şey belli bir mertebede ve değişik yollarla geçmişte ve halen ne olduğu hakkında bir
şeyler akla getirir ve tanıklık yapar.
Arşiv nedir? Niteliği ne olursa olsun, bir kişi, idarî grup veya birleşik mevcudiyetin
yaptığı iş ve faaliyetlerin sonucu otomatik ve organik olarak toplanan bütün
dokümanlardır.
Arşivler, sosyal varlık olan insana dayalı belgelerdir: insanın sürekliliğinin ve
dünyadaki yaşama şartları içerisindeki değişikliklere uyumun kanıtlarıdır. O halde
arşivler, tarih boyunca insanın sahip olduğu şuurlu hafızasının temelleridir. İnsanlık
tarihine ilâve edilen her şey, bizim, insanı daha iyi tanımamıza ve insan tabiatını daha
iyi anlamamıza vesile olur. Arşivlerin temel sosyal rolü de işte budur.”
Delmas’ı n da ifade ettiği gibi arşivler kültürel miras olma özelliği ile ülkelerin, milletlerin ve
insanların geçmişini ve aynı zamanda geleceğini korurlar. Bu noktada arşivlerin korunması stratejik
öneme sahip bir unsurdur.
Arşiv; arşivcilik, arşiv teorisi ve arşivsel uygulama kavramlarının bileşiminden oluşan bir unsur
olarak ele alınmalıdır. Arşivcilik bir bilim dalı, arşiv teorisi; arşivsel uygulamanın dayandığı temel
bilimsel düşünce ve kurallar, arşivsel uygulama ise; kuruluş, süreç planlaması, belge üzerindeki
işlemler (değerlendirme, aksesyon, dosyalama, depolama, koruma v.d.) olarak ele alınabilir. Arşiv
ise literatürde sık sık kullanıldığı anlamı ile arşiv teorisi çerçevesinde arşivsel uygulama sürecinde
yönetilen malzeme, bu malzemenin korunduğu yer ve son olarak malzemeyi ve yeri ifade eden
kurumsal yapı olarak tanımlanabilir.
Yukarıdaki paragrafta açıklanmaya çalışılan temel terimler ışığında arşivci ise arşiv teorisini
benimsemiş ve arşivsel uygulama sürecini kullanarak arşiv malzemesini yöneten uzman olarak
tanımlanabilir.
Arşivin var oluş nedenini gerçekleştirenler arşivcilerdir. Arşivciler arşiv malzemesini korurlar
ve kullandırırlar. Arşivciler aynı zamanda kurumsal işleyiş ve malzemenin içeriğine en fazla hakim
olan kişilerdir. Özellikle kurumsal arşivlerde iş süreçlerine en fazla hakim olan çalışanlar arşivcilerdir.
Milli arşivlerde ise arşivcilerin rolü ve önemi daha stratejik bir durum almaktadır. Bu milli arşiv
malzemesinin tarihi değerinden kaynaklanan bir durumdur. Milli arşivler başlı başına bir toplumun
kültürel mirasını oluştururlar. Çoğu zaman arşiv malzemesinin alternatifi bulunmamaktadır. Bu nedenle
malzemenin korunması ön plandadır. Bu noktada ise arşivciye çok büyük sorumluluk düşmektedir.
1 B. DELMAS, Arşivler, DAGM Cumhuriyet Arşivi Dairesi Başkanlığı Yayın No: 12, Çev. Nihal Somer, Ankara,1991, s.1.
916
Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü
“Kültürel Arşiv Mirasının Korunması ve Arşivci” başlıklı bu çalışmada arşivcinin kültürel arşiv
mirası üzerindeki rolü, önemi ve bu mirası yönetebilmek ve korumak için sahip olması gereken
temel yetkinlikler üzerinde durulmaktadır. Çalışma kapsamında ayrıca küçük çaplı bir uygulama
yapılmıştır. Arşivcinin gözünden arşivcinin kim olduğu ve yine arşivcinin gözünden kültürel
arşiv mirasının korunmasında arşivcinin önemi araştırılmıştır. Bu amaçla 43 arşivci ile bir anket
çalışması gerçekleştirilmiştir. Anket çalışmasının sonuçları da değerlendirilerek arşivcinin kültürel
arşiv mirasını koruyabilmesi için hangi temel ve teknik yetilere sahip olması gerektiği ortaya
konulmaktadır.
1-Arşivci
Arşivci, arşiv belgelerinin belirlenmesi, tanımlanması, korunması, düzenlenmesi ve kullanıma
sunulması işlemlerini ya da bu işlemlerden en az birini temel arşivcilik ilkeleri çerçevesinde yerine
getirebilen, arşivcilik eğitimi almış kişidir2.
Arşivci, arşivlerin idaresiyle ve / veya arşivlerin yönetimiyle profesyonel olarak uğraşan
kimsedir3.
Yukarıda verilen iki tanım ışığında arşivci kısaca ihtiyaç duyulmayan (gereksiz) belgelerin
tutulmayacağı ve değerli belgelerin korunup kullanıma sunulacağı bir programı yöneten kişi olarak
tanımlanabilir.
Arşivcilik literatüründe birçok uzman arşivcilerin görev ve sorumluluklarının tartışıldığı
çalışmalar yapmıştır.
Jenkinson’a göre arşivcilerin birinci ve ikincil görevleri bulunmaktadır. Arşivcinin birincil görevi
malzemenin korunması ve ikincil görevi ise tarihçilerin ve diğer araştırmacıların isteklerinin yerine
getirilmesidir. Ayrıca Jenkinson birincil ve ikincil görevlerinin karıştırılmaması gerektiğini de önemle
vurgulamıştır4.
Dearstyne ise arşivcinin üstlendiği sorumlulukları farklı bir bakış açısıyla yedi başlık altında
toplamıştır5:
- Arşivciler belgelerin saklanıp saklanmaması konusunda karar veren hakemlerdir.
- Arşivciler kontrol mekanizması oluşturup düzen getirirler.
- Arşivciler tarihsel belgelerin kullanılmasını teşvik edip araştırmacılara hizmet sunarlar.
- Arşivciler tarihsel belgeleri korurlar.
- Arşivciler tanıtırlar ve savunurlar.
- Arşivciler ortaya çıkan bilgi evreninin hazırlanmasına ve biçimlendirilmesine yardımcı
olurlar.
- Arşivciler program yöneticileridir.
1962 yılında Madrid’de toplanan 7. Uluslar arası Arşiv Yuvarlak Masa Konferansı’nda arşivin
görevleri beş başlık altında toplanmıştır. Bu görevler6:
- Arşiv malzemesini tespit etmek ve ayırmak,
- Arşiv malzemesini kayba uğramaktan korumak,
- Arşiv malzemesini gerekli şartlarda saklamak,
- Arşiv malzemesini ilgililerin istifadesine sunmak ve
- Arşiv malzemesinin yeniden teşekkülünü kontrol altına almaktır.
Aynı konferansta arşivcinin görevleri ise dört başlık altında toplanmıştır. Bu görevler7:
2 H. Sekine KARAKAŞ; F. RUKANCI ve H. ANAMERİÇ, Belge Yönetimi ve Arşiv Terimleri Sözlüğü, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü,
Ankara, 2009, s.5.
3 Bekir Kemal ATAMAN, Arşivcilik Terimleri Sözlüğü, Librairie de Pera, İstanbul, 1995, s.6.
4 Hillary JENKINSON, A Manual of Archive Administration, Percy Lund, Humphries & Co.Ltd., London,1966, s.44.
5 Bruce W.DEARSTYNE, Arşivsel Girişim, Çev:Mustafa Akbulut, A.Oğuz İcimsoy, American Library Association, İstanbul, 2001, ss.11-14.
6 VII.Uluslararası Arşiv Yuvarlak Masa Konferansı (28-31 Mayıs 1962 /Madrid) Hakkında Rapor, Haz.Fazıl Işıközlü, Ankara,1962, s.4.
7 A.g.e., s.5.
Arşiv Dairesi Başkanlığı
917