KONGRE BİLDİRİLERİ
İlmuhaber defterleri, Yoklama Defterlerindeki bilgilerin geçici tapu haline dönüştürülmüş hali
olduğu için farklı bir şey değildir. Ancak bu kayıtlardan da vakıf olan ve olmayan arazileri daha net
olarak tespit etmek ve vakıf arazilerin nereler olduğunu görmek mümkündür.
Defterler hakkında söylediğimiz tarihi kaynak olma özelliklerinin yanında bunlar ayrıca coğrafi
açıdan da önem arzetmektedir. Kırsal alanlardaki mahalli yer adlarını barındıran “Mevaki Defterleri”i
de bu çerçevede değerlendirilebilirler.
“Daimi” veya “Daimi Hasılat Defterleri” de Arazi Kanunamesinin uygulanması esnasında
tutulmuş rutin bir işleme ait defterler olduğundan, sadece arazilerin harçlarını toplu olarak görmek ve
vilayet bazında toplamı öğrenmek için kullanılabilirler.
“Zabıt” ve “Takrir Defterleri” ile bunlara ait “Belgeler”, Arazi Kanunnamesi uygulaması
sonrasında, artık tapu işlemlerinin belli bir prosedüre bağlandığı defterler olduğu için bu işlemlerin
nasıl bir seyir izlediğini öğrenmenin yanında bu kayıtlar, aynı zamanda şehrin fiziki gelişmesinin takip
edilebilmesi imkanını da sağlamaktadır. Günümüzden geriye doğru giderek herhangi bir yapının nasıl
değişimler geçirdiğini, sahiplerinin kimler olduğunu vs. öğrenmek mümkündür. Bu aynı zamanda
binaların, parsellerin, adaların, meydanların, sokakların, caddelerin, mahallelerin tarihidir ki bu da
şehrin tarihine, başka yerde bulunamayacak bilgiler sağlamaktadır.
Müteferrik Defterlerin ise zaten isimleri bize akademik değerleri hakkında yeterli ipuçları
vermektedirler.
Sonuç
Mahalli arşiv olarak –Şer’iye Sicilleri dışında- elimizde kalan nadir arşiv malzemesi olan Tapu
Arşivlerinin akademik değerleri hakkında şüphesiz daha çok şey söylenebilir. Fakat burada amacımız
bu malzemeyi tanıtmak ve dikkat çekmekti. Tüm şehirlerde olması muhtemel olan bu arşivlerin bir
an önce tasnif edilmesi ve araştırmaya açılması akademi dünyası ve de ülke için bir kazanç olacaktır.
Murat ALANDAĞLI
Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü / TÜRKİYE
KUYUD-I KADİME ARŞİVİNDE TASNİFİ YENİ YAPILAN BİR DEFTER TÜRÜ:
DEFTER-İ HÂKANÎ NEZARETİ İLM Ü HABER DEFTERLERİ VE BU DEFTERLERDE
YABANCILARIN OSMANLI İMPARATORLUĞU’NDA MÜLK EDİNMELERİNE BAKIŞ
O
ÖZET
smanlı askerî, malî ve sosyo-kültürel yapısına yönelik çalışmalar her geçen gün artmaktadır.
Bu yöndeki uğraşlara, vizyon ve misyonlarını giderek yenileyen kurumların çalışmaları da
şüphesiz renk katmaktadır. Osmanlı tarihinin ilk dönemlerine kadar giden köklü bir geçmişe
sahip Defterhâne-i Hâkanî Nezâreti Arşivi, hiç şüphesiz bu yöndeki çalışmaların en temel kaynaklarına
haiz oldukça önemli bir başvuru merkezidir. Osmanlı siyasi, idârî, malî ve sosyo-kültürel yapısına dair
oldukça önemli bilgiler ihtiva eden arşivde, zengin muhtevasıyla dikkati çeken İlm ü haber Defterleri
önemli bir kaynak olarak karşımıza çıkmaktadır. Defterler, özelde Defterhâne-i Hakâni Nezâretinin
işleyişi genelde ise Osmanlı İmparatorluğu tarihine dair birçok farklı konuya ışık tutacak mahiyettedir.
Kanaatimize göre bu konulardan biri günümüzde de oldukça popüler olan yabancıların mülk edinmesi
meselesidir.
A NEW TYPE OF NOTEBOOK; WAS CLASSIFIED IN THE ARCHIVE OF KUYUD-I
KADİME TYPE: “DEFTER-İ HÂKANÎ İLM Ü HABER” NOTEBOOKS AND THIS
NOTEBOOKS THE ACQUISTION PROPERTY OF FOREIGNERS IN THE OTTOMAN
EMPIRE OVERVIEF
ABSTRACT
The studies intended for military, economic and socio-culturel have been increasing day by day.
The studies of institutions, which have renewed their own vision and mission increasingly, also add
color to those kind of studies. The archive of the Ministry “Defterhâne-i Hâkanî”, has a rootly-history
that goes to the first term of Ottoman, is undoubtly an important application center during that archive
has the basic sources of these kind studies. In the archive which has quite important information
76
Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü
Arşiv Dairesi Başkanlığı
77