KONGRE BİLDİRİLERİ
kültür kaynaklarına ortak erişim üzerine 33 ülkenin katılımıyla yürüyen Europeana Avrupa Dijital
Kütüphanesi ve bu çerçevede AccessIT Projesi ile Türkiye’nin bu kütüphaneye katkısı açıklanmaktadır.
Europeana Projesi 1500’ün üzerinde kültür kurumunun içeriğine tek noktadan erişimi sağlamak için
kurulmuştur. Bu çerçevede dijital içeriğin ortak erişiminin önemini vurgulamak ve konuya ilişkin
daha geniş farkındalıklar oluşturmak çalışmanın temel hedefleri arasındadır. Türkiye ilk kez AccessIT
Projesi aracılığıyla Europeana Avrupa Dijital Kütüphanesiyle Türkiye kaynaklı içerik paylaşımını
başarmıştır. Paylaşılan içeriğin önemli bir bölümü dijitalleştirilen yazma eserlerden oluşmaktadır.
Yürütülen faaliyetler, uluslararası standartlar ve uygulama örnekleri çerçevesinde dijitalleştirilen
içeriğin etkin yönetimi ve ortak platformlarda paylaşımına dönük gerçekleştirilecek çalışmalarla,
ulusal kültürel mirasın evrensel bir değere dönüşebileceğini göstermektedir.
Kültür Mirası ve Kültürel Mirasın Dijitalleştirilmesi
Kültür mirası niteliğinde kaynakların uzun süre korunması ve erişiminin etkinleştirilmesi
üzerine saptamalara geçmeden kültürel mirasın tanımlanmasında yarar vardır. Kültürel miras
genel olarak, “insan türüne özgü bilgi, inanç ve davranışlar bütünün parçası olan somut nesneler
şeklinde tanımlanmaktadır. Bu kapsamda elle tutulur, gözle görülür taşınmaz kültür varlıklar yanında
somut olmayan kültür miras öğelerini de kapsamaktadır (İşçi, 2000, s.29). Kültürel mirasın parçası
niteliğindeki kaynakların neler olduğunu belirlenmesinde ölçüt ulusal ve uluslararası etkisi, zaman
ve tarihsel önemi, yer ve mekânsal değeri, insanlık için önemi, konu ve teması, form/biçimi, soysa
değeri ile belirlenmektedir. Bahsi geçen 7 kritere ek olarak kaynağın “güvenilirliği” (integrity) ve
belgesel mirasın “nadir” (rarity) olması veya son derece nadir rastlanan bir türde olması da değerini
belirlemede ölçüt olarak kullanılabilmektedir (International Advisory Committee, 2003, s.180;).
UNESCO (2003) bu çerçevede kültür mirası niteliğindeki ürünleri taşınmaz kültür ve tabiat
öğelerini dört grup altında toplanmıştır. Bunlar; anıtlar, binalar, grupları, yerleşim yerleri ve toplumsal
tarih açısından önem taşıyan yapılardır. Taşınır somut kültürel miras öğeleri ise üç ana başlık altında
sıralanmaktadır. Bunlardan birincisi arkeolojik araştırmalardan elde edilen arkeolojik buluntular,
ikincisi halk kültürü araştırmalarında bir araya getirilen etnografik malzemelerdir. Somut kültürel
miras öğelerinin son başlığı ise resimler, minyatürler, heykeller, müzik, tiyatro, dans, edebiyat, yapı,
sinema-video ve filmler gibi sanat eserleridir (Dünya Kültürel ve…,1983, Madde 1, Şahin 2010).
Yukarda sıralanan eserlerin önemli bir bölümü kütüphane, müze ve arşivlerden yer alan kaynaklardan
oluşmaktadır.
Kültür Mirası Niteliğindeki Kaynakların Dijitalleştirilmesi
Kültür mirası niteliğindeki el yazmaları, fermanlar ve diğer nadir eserlerin korunmasında
en önemli araçlardan birisi dijitalleştirmedir. Dijitalleştirme ile “görsel ya da işitsel öğelerin,
bilgisayarlar tarafından tanınabilmesi, işlenebilmesi ve saklanabilmesi amacıyla sayısal kodlara
dönüştürülmesi (Deren, 2006, s. 28) işlemlerinde, dokümanın kalıcı hale getirilmesi, fiziksel
özelliklerin korunması, içeriği ve dokümanın bütünlüğünün muhafazası, çoklu erişim ve depolama
alanlarının etkinleştirilmesi amaçlanmaktadır (Ataman, 2004, s.87; s.48; Şahin, 2010). Dijitalleştirme
uygulamaları içerik transferi ve yeniden biçimlendirme şeklinde iki şekilde gerçekleştirilmektedir.
Materyale erişimi kolaylaştırmak ve sık kullanımdan kaynaklanacak tahribatları önlemek amacıyla
materyallere teknoloji transferi uygulanabilmektedir (Lyall, 1996, Oguz, 2005). Dijitalleştirme genel
olarak ‘bir analog dokümanın tarayıcı ile taranarak OCR işleminden sonra okunabilir, düzeltilebilir
forma dönüştürülmesi işlemini tanımlamaktadır (Coyle, 2006). Dijitalleştirme entelektüel veya nesnel
değere sahip malzemenin korunması, yüksek erişim talebinin mevcut olduğu durumlarda bilginin
yaygınlaştırılması ve çok kullanılan koleksiyonların yıpranmasını engellemeye yönelik koruma-
876
Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü
onarım amacıyla gerçekleştirmektedir (Ataman, 2004). Bu çerçevede evrensel değer taşıyan el
yazmaları, görsel-işitsel malzemeler, kütüphane ve arşiv koleksiyonları dijitalleştirme için öncelikle
ele alınması gereken kaynaklar arasındadır. Kelime işlem tabanlı dokümanlar, elektronik mesaj,
taranmış görüntüler, tasarım üreten programların ürettikleri malzemelerin hepsi dijital doküman
olarak değerlendirilmektedir.
Kültür Mirası Niteliğindeki Kaynakların Dijitalleştirilmesinde Göz Önüne
Alınacak Unsurlar
Dijitalleştirilen her doküman belge özelliği taşımasa da (Kandur,1999, s.35), tarihsel değeri,
zamandan ve mekândan bağımsız çoklu erişim imkânı kurumları dijitalleştirme uygulamalarına
yöneltmektedir (Külcü, 2010). Bu çerçevede kurumların diji х