KONGRE BİLDİRİLERİ
arazi ve emlak yoklamasından” ibaresi bulunmaktadır. 46 kaydın bulunduğu fasikülün sonundaki
tutanak r. 28.Şubat.1318 (m. 13.Mart.1903), tasdik ise r. 16.Eylül.1319 (m. 29.Eylül.1903), son tasdik
ise yine r. 28.Mart.1334 (m. 28.Mart.1918) tarihini taşımaktadır.
Yedinci yoklama fasikülünün başında “Umurbey mahallesinin (1)319 yoklamasından” ibaresi
bulunmakla birlikte sadece 8 kaydın bulunduğu bu bölümün sonunda diğerlerinde olduğu gibi tutanak
ve tasdik metinleri bulunmamaktadır.
Umurbey mahallesine ait son fasikülün ilk sayfasında, “Umurbey mahallesinin (1)319
yoklamasından” ibaresi bulunmakta olup sadece 8 kaydın bulunduğu bölümün sonunda ise r.
6.Ağustos.1317 (m. 19.Ağustos.1901) tarihli tutanak ve r. 12.Kanun-ı Evvel 1317 (m. 25.Aralık.1901)
tarihli tasdik metni bulunmaktadır. Bu fasikül ile Umurbey mahallesinin yoklaması tamamlanmış olup
diğer bir mahalle olan Karaoğlan mahallesine geçilmiş ve aynı şekilde devam edilmiştir.
Örnek olarak detaylı bir şekilde incelediğimiz bir mahalleye ait bu defter bize, mahalle
yoklamaların bir defada değil, farklı zamanlarda ve uzun yıllar sürecek bir şekilde yapıldığını (Umurbey
mahallesi için 1290-1322 (1874-1906) arası 32 sene), defterlerin farklı fasiküllerin sonradan bir araya
getirilmesiyle oluşturulduğunu göstermektedir.
2-Çarşı Yoklama Defteri
Balıkesir çarşısındaki küçüklü büyüklü esnafın kaydedildiği “Çarşı Yoklama Defteri” ise bir adet
olup r. 1299 (m. 1883)tarihine aittir.
Bu defterin elle çizilmiş olan formatı da şöyledir: Sağ taraftaki sayfada önce her kayıt için bir sıra
numarası başlığı, sonra “Kasaba veyahut Karye”, daha sonra ise dükkanın/ticarethanenin bulunduğu
“Mahalle veyahut Mevki” başlığı yer almakta, bunu da “Rakam-ı ebvab veyahut Tahrir-i Emlak
Numarası” başlığı takip etmektedir. Bundan sonraki “Nev’i” hanesinde ticarethanenin cinsi (dükkan,
kahvehane vs) ve hangi iş koluna ait olduğu (sandıkçı, bezzaz, basmacı, abacı, çerçi, babuşçu vs)
yazılmıştır. Daha sonra sırasıyla “Hududu”, –pek yazılmamış olsa da- “Dönüm-Mikdar-ı zira’” ve
kişilerin bu mülke ne şekilde sahip olduklarını gösteren “Cihet-i İ’ta-yı Sened” başlıkları vardır.
Sol taraftaki sayfada ise “Malik veya Malike”, “Harç (ve teferruatı)”, “Vuku’at-Hangi Deftere
Naklolunduğu” ve ticarethane ile ilgili bazı mülkiyet bilgilerinin yer aldığı “Mülahazat” kısımları yer
almaktadır.
Çarşıdaki çoğu vakıf olan dükkan ve ticarethanelerin kayıtlarının sonunda, yine yoklamanın
usulüne uygun bir şekilde yapıldığı Defter-i Hakani Müdürlüğünce r. 20.Şubat.1299 (m. 3.Mart.1884)
tarihli mührüyle birlikte belirtilmiş ve defter r. 21.Şubat’ta tasdik edilmek üzere Meclis-i İdare’ye
sevkedilmiştir. En son sayfada ise (Yoklama görevlileri ve mahallelerin muhtarlarından oluşan)
Yoklama Heyetinin tutanağı yer almaktadır.
Çarşı yoklaması mahallelerin tersine olarak bir defada yapılıp biti ɥ