KONGRE BİLDİRİLERİ
Sadık Müfit BİLGE
Araştırmacı / TÜRKİYE
XV.-XVIII. YÜZYILLARDA OSMANLI DEVLETİ’NDE VERGİ MUAFİYETİ
O
ÖZET
smanlı Devleti birçok hukukî ve malî kurum ve uygulamaları gibi vergi sistemi ile vergiden
muaf olma uygulamasını da kendinden önceki Türk-İslâm devletlerinden tevârüs etmişti.
Osmanlılar, bazı kişi ve zümreleri çeşitli sebeplerle vergiden muaf tutmuşlardı. Halkın
askerî (yöneticiler) ve reâyâ (yönetilenler) olmak üzere iki ana sosyal sınıfa bölündüğü Osmanlı
Devleti’nde XV.-XVIII. yüzyıllarda uygulanan vergi muafiyeti, yöneticileri yönetilenlerden ayıran
en önemli özellikti. Saray halkı, askerî ve sivil bürokrasi, din adamları ile yargı-ilim bürokrasisi her
türlü vergiden muaftılar. Kimi hizmetleri yerine getiren kişilerle, çeşitli iş kollarında çalışan gruplar
da vergilerin tümünden ya da bir kısmından muaf tutulmuştu. İskân edilenler ve göçmenlerden de bir
süre için vergi alınmıyordu. Osmanlı devlet düzeninde, hukukî ve malî yapısında vergi muafiyeti hem
siyasî hem de malî ve ekonomik olarak önemli işlevlere sahipti. XV.-XVIII. yüzyıllarda Osmanlılar
vergi muafiyetlerini kamu harcamalarını azaltacak, şehirlerin iaşesini sağlayacak ve sosyal çatışmalara
engel olacak şekilde kullanmaya gayret ettiler.
Anahtar Kelimeler: Osmanlı Devleti, vergi, vergi sistemi, vergi muafiyeti, kanun-nâme, tapu ve
tahrir defterleri
ABSTRACT
The Ottoman Empire inherited preceding Turkish-Islamic tax system and tax exemption practice
in addition to many other judicial and financial institutions and governmental implementations. The
Ottomans exempted some privileged people and groups from taxes for various reasons. In the empire
where people were divided as askerî (rulers) and reâyâ (ruled) in accordance with their social status,
the practice of tax exemption that was implemented in the 15th-18th centuries had a distinct feature to
differentiate these two groups. The dynasty and court, civil and military bureaucracy, and judiciarylearned class were all exempted from taxes. From time to time this privilege was fully or partially also
extended to others such as deported groups or nomads. The practice of tax exemption had a significant
832
Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü
Arşiv Dairesi Başkanlığı
833