KONGRE BİLDİRİLERİ
SONUÇ
Tebliğimize konu olan Beykoz’da Hâfız Mehmed Efendi Tekkesi’nin vakfının vakfiyesi ve vakıf
akarlarına ait olarak düzenlen icâre defteri ile Osmanlı Arşiv dökümanları ve beratların incelenmesi ile
tekke ve hankāh gibi merkezlerin gelirleri, harcama tür ve şekilleri, bu harcamaların denetimlerine ait
uygulamalara dikkat çekmekle konunun sosyo-ekonomik yönlerine dikkat çekilebilecek veriler elde
edilmeye gayret edilmiştir.
Bu defterle Beykoz’da bulunan Hâfız Mehmed Efendi Tekkesi’nin ilgili tarihler arasındaki şeyhleri,
vakıf mütevellilerine ulaşılmış olduğu gibi tekkeye gelir getiren mülklerin bulundukları mahallelerin
tespiti sureti ile de şehir tarihçiliği bakımından önemli bilgiler elde edilmiş olmaktadır. Kiraya
verilen mülklerin kiracılarına bakıldığında yalnızca bir kayıt dahi olsa bir vakıf malının kiracısının
gayrımüslim tebaa olmasında bir sakınca olmadığı hakkındaki pratikle karşılaşmış bulunmaktayız.
Bu bakımdan pek çok başka örnekleri olmakla birlikte elimizdeki defterin hukuk tarihi bakımından da
veriler elde edilebilecek doneler taşımış olduğunu görmekteyiz.
Türk Tasavvuf Tarihi araştırmalarına farklı bir pencereden de malzeme temin eden bu türden
belgelere dikkat çekerek bundan sonra gerçekleştirilecek benzer çalışmalara ışık tutabilmiş olmak
dileğiyle.
EK-1
Hü’vel-Muîn
Erbâb-ı istihkākdan Raufizâde işbu râfi-i tevkı-i refîu’ş- şân-ı hakāni kıdvetüs-sülehâi’s-sâlikin
es-Seyyid eş-Şeyh Abdurrahim zîde salâhahu divân-ı hümâyûnuma arzuhâl idüb Üsküdar kazası
muzâfâtından Yoros kazasına tâbi Beykoz kasabasında Karacaburun nâm mahalde vâki mütevvefâ
Şeyh Hâfız Mehmed Efendi el-Halveti zâviyesi vakfından hankāh-ı halveti meşihâtine mutasarrıf
olan hankāh-ı merkūm hülefâsından Niyâzi eş-Şeyh Ahmed b. Mehmed Sâdık fetv olub meşîhat-ı
merkūm mahlûl olmağla hankāh-ı mezbur hulefâsından olub her vech ile mahal ve müstehak olmağın
şart-ı merkum üzere meşihat-ı mezkûre müteveffâ-i mezkûrun mahlûlundan kenduye tevcih ve yedine
berat-ı âlişânım verilmek recâsına müstedi’ inâyet etmeğin merkumun bil-meşruta istihkakı nümâyan
olmağla iltiması üzere tevcih olmak üzere, nâzır-ı vakf alelulemâi (--efda’l-ul fuzelâ) el-müteverri’f
bil-fiîl Şeyhülislâm Mevlânâ Ahmed Es’ad ---Refiî mucîbine tevcih olunmak kararına olmağın ..
hakkında mezîd-i inâyet-î pâdişâhânem zuhûra getürüb, 1220 senesi muharreminin 3. günü tarihiyle
.. virilen reviş-i hümâyûnum mûcibince bu berât-ı hümâyûnumu virdim ve buyurdum ki, mûcibince
es-Seyyid eş-Şeyh Abdurrahîm zide salâhahu varub müteveffâ-i merkūmun mahlûlundan meşîhat-ı
mezkûreye mutasarrıf olub, edâ-yı hizmet eyledikten sonra işbu berât-ı âlî-şânıma mugāyır meşîhat
umuruna tarda ahz idüb hiçbir ferd mâni ve muzahim olmayub, dahl ve taarruz kılmayalar, işbu ilân-ı
şerife itimâd kılalar.
EK-2
Hü’vel-Muîn
El-Gāzi Abdülhamîd ibni Abdülmecîd Han El-Muzaffer dâimâ
Nişân-ü şerîfü âli-şân bi’l-avni’r-rabbânî Devlet-i âl-i Osmân
Beykoz’da vâki’ tarîkat-ı aliyeyye-i halvetiyye’den Şeyh Hâfız Mehmed Efendi dergâh-ı şerîfi
postnişinliğini bi’l-vekâle …………. şeyhûhatine mebnî edâ-i hüsn-i hizmete gayr-ı muktedir
bulunduğundan bahsile niyâbeti mezkûreden bi’l-istifâ yerine nâibi bulunduğu sağir Mehmed Tevfik’in
pederi müteveffâ Seyyîd Ahmet Raûfî’nin hemşirezâdesi Hâfız Ahmed Cemâleddin’in tayinini
müstedi’, eş-Şeyh Yahyâ bin eş-Şeyh Ahmed tarafından verilen arzuhal üzerine tedkikāt-ı lâzime
lede’l-icrâ Haremeyn-i Muhteremeyne mülhak evkāftan, Üsküdar muzâfâtından Yoros kazasına tâbi
kasaba-i Beykoz’da Karacaburun nâm mahalde Halvetiye’den Şeyh Hâfız Mehmed Efendi hankāhında
830
Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü
bilâ-vazife meşîhat hizmeti Seyyîd Ahmed Raûfî’nin uhdesinde iken mûmâ-ileyh sağir mahdûmları
Mehmed Tevfîk ve Süleyman Kadri’yi terkiderek vukuu vefâtına mebni mahlûlundan mezkûr
Süleyman Kadri’yle birlikte dergâh-ı mezkurede ikāmet ederek infâk ve iâşesine bakılmak üzere kebîr
olarak bi’n-nefis edâ-i hizmete kesb-i iktidâr idinceye değin tarafından amucazadesi Yeniköy Dergâhı
postnişini eş-Şeyh Yahyâ Efendi bi’n-niyâbe edâ-yı hizmet etmek üzere sinnen ekber bulunan sağir
mezkûr Mehmed Tevfîk’e tevcih olunduğu kayden anlaşılarak, keyfiyet mahkeme-i teftişe lede’lhavâle, fil-hakīka nâibi mûmâ-ileyhe sinn-i şeyhûhate vâsıl olarak cihet-i mezkûre hizmetini hakkıyla
ifâya adîmü’l-iktidâr olduğundan niyâbeti mezkureden bi’r-rızâ istifâ eylediği ve mûmâ-ileyh Hâfız
Ahmed Cemâleddin zîde salâhahu emîn ve müstakîm ve evsâfı matlûbeyi câmî ve Meclis-i Meşâyıhca
tensîb kılındığı ber-nehci şer’i ahyâr-ı (ihbârı) ehl-i vukūf ile tahakkuk etmiş olmağla bu sûretde nâîbi
mûmâ-ileyh Şeyh Yahyâ’nın ber-vechi muharrer niyâbetten istifâsına binâen andan sarf-ı nazarla sağîr
mezkâr Mehmed Tevfik kemâ fi’s-sâbık kebîr olarak bi’n-nefs edâ-yı hizmete kesb-i iktidârına değin
tarafından mûmâ-ileyh Hâfız Ahmed Cemâleddîn zi de salâhahu bi’n-niyâbe edâ-yı hizmet olmak
üzere sağir mûmâ-ileyhe, işbu râfi-i tevkii refiüş-şân ve hakāni Mehmed Tevfik zîde rüşdehu yedine
tebdîlen berât-ı âlî-şânımın itâsı mahkeme-i mezkureden tanzîm olunan ilâm ve tarafı şeyhülislâm’dan
keşide kılınan işbu berât üzerine makām-ı nezâret-i Evkâf-ı Hümâyûnumdan bit’telhis ifâde kılınmağla
mûcibince tebdîlen ve müceddeden bu berât-ı (ita olunmak fermanım olmağın 1302) hümâyûnumu
virdim ve buyurdum ki, sağir mûmâ-ileyhe sâlifü’z-zikr postnişinliğe şarta mezkûr üzere mütesarrıf
ola tahrîren fil-yevm’il-hâdi işrîn, min şehr-i Safer-ül-hayr, sene selâse ve işrîn ve selâse mie ve elf.
Rebî-ül âhiri’nin 15.günü tarihinde tebdîlen ve müceddeden
KAYNAKÇA
Hüseyin Vassaf, Sefîne-i Evliyâ, V, 61, İstanbul, 2011
Galitekin, Ahmet Nezih, Beykoz Kitâbeleri, İstanbul, 2010
Muslu Ramazan, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf, (XVIII.Y.Y.), İstanbul, 2002
Revnakoğlu Arşivi, Dosya no:113-202,228,
Özdamar, Mustafa, Dersaâdet Dergâhları, İstanbul, 2008
Öztürk, Mehmet Cemâl, Hz. Pîr Seyyid Ahmed Raûfî el-Üsküdârî Hayatı ve Eserleri, I. Üsküdar
Sempozyumu, 2003,
Tanman, M.Baha, “Raufi Tekkesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, İstanbul 1993, VI, 310,
-----------, Raufi Tekkesi-Beykoz, VIII, 367
-----------, Ahmed Raufi, TDV, İslam Ansiklopedisi, II, 120
Usta, Muhiddin, Tabîbzâde Mehmed Şükri Efendi ve Silsilenâme-i Sûfiyye İsimli Eseri, MÜSBE,
İstanbul, 2006, s.98 (basılmamış Y.L.Tezi)
Vakfiye, VGMA, Defter no: 626/1, s.365
Yücer, Hür Mahmud, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf, (XIX.Y.Y.), İstanbul, 2002
Zâkir Şükrü, Mecmûa-i Tekâyâ, (nşr. M.Serhan Tayşi), Berlin, 1980
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dökümanları
BOA, C.Ev. 10249
C.EV. 11472
A.AMD. 29/51
Hususi Kütüphane
Vakıf İcare Defteri ve Berat 1220 ve 1323 tarihli
Arşiv Dairesi Başkanlığı
831