KONGRE BİLDİRİLERİ
Buna göre 1536M.’de vakıfların payı genel vergi gelirinin %12.046’sı, 1570M.’de %7.86’sı,
1587M.’de %15.15’i olmuştur. Yani 1570M.’de 1536M.’ye göre %4.186’lık azalma görülmüş,
1587M.’de 1570M.’e göre %7.29, 1536’ya göre %3.104 artış olmuştur.
Vakıflar içerisinde dikkat çeken hususlardan birisi de bölgedeki Kadirî Tarikatının durumudur.
Muhtemelen tarikat bölgedeki Mevleviliğin etkisini tamamlar niteliktedir. Bu açıdan Kadiriliğe daha
çok kırsal unsur olarak bakılabilir. Yani Mevleviliğin daha çok şehir merkezli olması nedeniyle, Kilis’in
köy kesimlerinde veya konar-göçerler arasında Mevleviliğin yayılma alanı bulamadığı düşünülebilir.
Osmanlı Devletinin eskiden Müslüman olan bölgelerdeki hâkimiyet anlayışını sorguladığımızda, dini
nitelikli teşekküllerin daha öncelikli olduğunu görmekteyiz. Bu teşekküller arasında ilk karşımıza
çıkanlar ise cami, mescit, tekke v.s. gibi yapılardı.16. yüzyıl içerisinde Kilis Sancağında Kadiri
Tarikatına Osmanlı vergi gelirlerinden ayrılan payı ödemek durumunda olan 10 adet köy bulunuyordu.
1519M.’de Kilis ve civarı henüz Osmanlı sınırları içerisine yeni katılışken yapılan tahrirde 20
vakıf ismi yer almaktadır. Bu rakam 17 yıl sonra 1536M’de 86’ya çıkmıştır. 1587M.’de ise 107
adet vakıf kaydına ulaşılmıştır. Bu artışı oransal olarak belirtmek gerekirse; 1536M.’de artış %430,
1570M.’de %500, ve son olarak 1587M.’de %535 artış olmuştur. Yani kısaca yaklaşık 80 yıl içerisinde
sancaktaki vakıf sayısı beş kattan fazla artmıştır. Bu artış yukarda görüleceği üzere parasal bakımdan
da yaklaşık beş olmuştur.
Vakıflardan bir kısmı Memluk döneminden Osmanlı Devletine intikal etmiştir. Sayılarının 20
civarında olduğunu tahmin ettiğimiz bu vakıflar eğer Memluk ülkesinin Osmanlı eline geçmesinden
hemen sonra kurulmadılarsa çok önceden beri devam etmekteydiler. Nitekim en azından Sultan
Gavri vakfının Mumluklardan Osmanlıya intikal ederek, Osmanlı devrinde de işletilmeye devam
ettiğini söylemek mümkündür. Bu vakfa ait gelirler Sultan Gavrî’nin oğlu Mehmed ve torunu Fatma
Hatun adına devam etmekte veya eskiden olageldiği gibi Sultan Gavrî vakıfları olarak Osmanlı vergi
gelirlerinden pay almaktaydı.
Kilis sancağında yer alan vakıf sahipleri arasında 9 seyit ve 5 şerif adına rastlanması Kilis’te
evladı resul dediğimiz peygamber torunlarının da yüksek bir oranda yer aldığını söyleyebiliriz.
Vakıflar gelir kalemler genellikle kiraya verilmek suretiyle işletilmekte, kiralama 1 yıldan 3 yıla kadar
olabilmekteydi.
Netice olarak Osmanlı Devleti sosyal oluşumlara genel olarak muhalif bir tutum sergilememiştir.
Mevcut yapıyı tanıma yoluna gitmiştir. Sorunlarla karşılaştığı dönemlerde ise (kıtlık, isyan, uzun süreli
savaş hali v.s. gibi) o sorunun çözümüne odaklanmış ve sorun çözüldükten sonra da tekrar reayanın
huzuru noktasındaki siyasetine dönmüştür.
Tablo65 : Kilis Sancağına Ait Vakıfların 16. Yüzyıl İçerisinde Köylere ve
Mezralara Göre Dağılımı
Vakıf Adı
Abdulhamit b.
Zeyd
Abdulkerim b.
Abdulmenef
Abidin Ebu Receb ve
Mehmed
Akbolad b. Abdullah elAşarî
Akpolat b. Abdullah
Şeref
Alaüddin Ali b. Ahmed
b. Şeybanî
Alaüddin Ali b. Şeybanî
Alaüddin Ali b. Ömer b.
Halil
Alaüddin Ali b. Ömer b.
Safer
Alaüddin Ali b. Yusuf b.
Budak
Alaüddin b.
Süleyman
Ali b.
Mehmed
Ali b.
Mehmed
Ali b. Mehmed
Ali b. Mehmed b. Abid
Ali b. Mehmed b. Ahmed
Ali b. Mehmed b. Emir
Ali b. Mehmed b. Faruk
Ali b. Mehmed b. Rebi
Ali Mekkî
Ali Kasım el
Tahirî
Ali Seydi bin
Temur
Bahaeddin b.
Abdurrahman
Bahaeddin b.
Abdurrahman
Bahaeddin Yusuf
1536
Tahriri
(Akçe)
1570 Tahriri
(Akçe)
1587
Tahriri
(Akçe)
3550
291
Köy veya Mezra
Adı
Merdağin
216
Tibil el Fehm
310
Goz
3460
Doybık
451
494
Dir Ebu Ali
1427
3396
Tellaleyn
1278,5
1245
Laziye
271
Goz
116
Kefer Naba
228
Tibil
1300
Maarret’ül
Meşayih
1097,5
Badman
1500
Malikiyye
728
299
543
160
814,5
Dir Ebu Ali
Malikiyye
M-i Hasin
Harbete
Karamil
2000
Meneğ
500
Badman
300
Tel Accar
855
Malikiyye
2781
Malikiyye
16238
M-i Kefer Sevad
65 Bu tablo ve makalede yer alan bilgileri bir kısmı yazarın basılmamış doktora tezinde yer alan bilgilerin düzenlenmiş ve tekrar gözden
geçirilmiş halidir. Bkz. Akis, Metin, 16. Yüzyılda Kilis ve Azez Sancağında Sosyal ve İktisadi Hayat, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Ankara, 2002.
800
Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü
Arşiv Dairesi Başkanlığı
801