KONGRE BİLDİRİLERİ
değirmenin de boş olduğu yazmaktadır.46
2-Mevlana Kemaleddin Şâfî Vakfı
Haleb’te bulunan vakıf 1519M.’de Kefer Kelbin Köyünün vergi gelirlerinin tümü olan 8.492
akçeyi almaktaydı.47 1570M.’de Kefer Kelbin ve Horbete köylerinden 4.350, 1587M.’de 10.388 akçe
geliri vardı.
3-Seyyid Ahmed bin Alaeddin bin Hamza Vakfı
Teneb köyü vergi gelirlerinden 5.350 akçeyi El-Alâ bin Ali Yusuf bin Ahmed bin Budak Vakfı ile
ortaklaşa paylaşmaktaydı.48
4-El-Alâ bin Ali Yusuf bin Ahmed bin Budak Vakfı
Teneb köyü vergi gelirlerinden 5.350 akçeyi Seyyid Ahmed bin Alaeddin bin Hamza Vakfı ile
paylaşmaktaydı.49
5-Balaban bin Abdullah bin Abdurrahman Vakfı
Azez’e bağlı Şuvarga-i Arz Köyünün vergisinin tümü bu vakfa aitti. Buradan toplam 13.640 gelir
elde etmekteydi.50
6-Saruhan bin Mahmud Sunkur Vakfı
Bu vakıf da Ebu Mariye Mezrasının vergisi bütün vergisi olan 500 akçeyi almaktaydı.51
7-Ömer Bin Abdurrahim bin Kadak Vakfı
Bölgenin Osmanlı eline geçmesinden sonra yapılan ilk tahririnde Anab Köyü vergi gelirlerinden
1.620 akçe pay almaktaydı.52
8-Bektaş El-Fahri Vakfı
Dir Ebu Ali Köyü veya diğer adıyla Dir Cemal Köyü vergi gelirlerinin çoğunu vakıflara
ödemekteydi. Bektaş El-Fahr Vakfı da bunlar dandı ve ilk tahrirde 3.480 pay almaktaydı.53
9-Akbolad bin Abdurrahman Vakfı
Dir Cemal Köyü vergi gelirlerinden 500 akçe ödenmekteydi.541536M.’de Dir Ebu Ali Köyünden
451 akçe, 1570M.’de Dabık Köyünden 3.460 ve Dir Ebu Ali Köyünden 494 akçe geliri kaydedilmiştir.
10-Ali bin El-Bahr Vakfı
Dir Cemal Köyü vergi gelirlerinden 783 akçe ödenmekteydi.55
11-Fethullah bin Abdulkerim Vakfı
İlk tahrirde Şevrin Köyü vergi gelirlerinden 3.712 akçe pay almaktaydı.56 1536M.’de Şevrin ve
Ulbul Köylerinden 3.200, 1570M.’de Göktaş, Ulbul, Mari, Kasima köylerinden toplam 7.593 akçe,
1587M.’de 7.461 akçe Kefiz Köyünden ve Mahtiye Mezrasından pay almaktaydı.
12-Mehmed Çelebi bin Ğavri Vakfı
İlk tahrirde lobis veya diğer adıyla Leylud Köyünden 1.500 akçe geliri vardı.57 Bu gelir 1536M.’de
4.000 akçe, 1587M.’de 6.800 akçeye çıkmıştır. Yani bir başka deyişle Leylud Köyünden vakfın geliri
yaklaşık olarak %453 oranında artmıştır. Vakfın bir başka geliri de Tibil El-Fehm Köyü yakınlarında
bulunan Fehriye Mezrasından olmak üzere 833 akçe idi.58 Asıl artış da bu köyde olmuştur. 1570M.’de
bu köyden Sultan Gavrî’nin oğlu Mehmed Beğ (İlk tahrirde Mehmed Çelebi olarak geçmektedir)’e
11.668 akçe pay ayrılmaktaydı.
46 TKGMA., TTD., No:564, s.342.
47 BOA., TTD.,No:93,s.224.
48 BOA., TTD.,No:93,s.229.
49 BOA., TTD.,No:93,s.229.
50 BOA., TTD.,No:93,s.229.
51 BOA., TTD.,No:93,s.229.
52 BOA., TTD.,No:93,s.230-231.
53 BOA., TTD.,No:93,s.232.
54 BOA., TTD.,No:93,s.232.
55 BOA., TTD.,No:93,s.232.
56 BOA., TTD.,No:93,s.235.
57 BOA., TTD.,No:93,s.237.
58 BOA.,TTD.,No:93, s.272.
798
Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü
Şaban 1008H./Şubat-Mart 1600M.’de Kilis kadısı ile bölgedeki diğer kadılara gönderilen bir
hükümde Sultan Gavri ve Haremeyn vakıflarının reayasının Mekke ve Medine’ye duyulan saygı
ve hürmet gereği avarız-ı divaniye, nüzul ve tekâlif-i örfiye vergilerinden muaf oldukları halde bazı
kadıların müstakil bir emir gelmediğini iddia ederek buranın halkından bedel-i kürekçi ve nüzul adı
altında vergi talep ettiklerini bildirerek bunun yasak olduğunu bu tür vergilerle birlikte, tekâlif-i örfiye,
bad-i heva ve cürm-ü cinayet adı altında da olsa hiçbir vergi talep edilmemesi ve eğer daha önce
almışlarsa da tekrar iade etmeleri istenmiştir.59 Bu hüküm de göstermektedir ki vakıflara tahsis edilmiş
köyler ve mezralar oranın halkı için aynı zamanda güvenli alanlar konumuna gelmekteydi. Cürm-ü
cinayet vergisinden muaf olmak faili meçhul bir cinayet davasının köy yakınlarında işlenmesinden
dolayı köy halkına mesuliyet getirmemekteydi.
Gavrî Vakıflarının Kilis sınırları içerisinde bir başka pay sahibi de Sultan Gavrî’nin Mehmed
Beğ’den olma kız torunu Fatma Hatun idi. Fatma hatun 1570M.’de Tibil El-Fehm’den ve Ülben
Köyünden 2.653 akçe ve 1587M.’de sadece Tibil El-Hehm Köyünden 2.538 akçe geliri vardı.
Sultan Gavrî Vakfı olarak toplanan ise 1587M.’de toplam 33.880 akçe tutarında idi. Bu miktar
Ülben, Tibil El-Fehm, Leylut, Deyr İlyas Mezrası ve Kantara Mezrasından alınmaktaydı.
13-Ali bin Ahmed bin Şeybani Vakfı
93’nolu tahrir defterine göre Melezliyen Köyünden 2.040 akçe geliri vardı.60 Aynı vakfın Tellleyn
Köyünden 1536 M.’da 1.427, 1570 M.’de 3.396, Laziye Köyünden de 1536 M.’de 1.278,5 ve 1570
M.’de 1.245 akçe geliri vardı.
14-Sultan Gazi Cami Vakfı
Yavuzun Haleb ve civarını ele geçirdikten sonra kendi adına Halepte bir cami yaptırdığını ve bu
cami Kiliste bulunan Ayn-ı Dıkna Köyü gelirlerinden 7.218 akçe bağışladığını görmekteyiz.61
15-Mevlana Kadı Alaüddin El-Maliki Vakfı
Bu vakfın Ahterin Köyü yakınlarındaki Yazı Viran Mezrasından 1.500 akçe ve Yuvidze
Mezrasından 1.500 akçe geliri vardı.62 1570M.’de 3.818, 1587M.’de 3.264,5 akçe gelirden pay
almaktaydı. Kilis sınırları içrisinde Kefer Naba, Ağuz, Havarünehar Köyleri ve Gayton Mezrasında
hissesi vardı.
16-Ali b. Süleyman Vakfı
6 Şevval 962H./24 Ağustos 1555M.’de Halep mahkemesi kayıtlarına göre bu vakfın mütevellisi
Nureddin bin Hacı Muhammed idi. Kilis’e bağlı Kefer Naya Köyünden Ahmed bin İbrahim vakfa ait
Kefer Naya, Sevaria, Savran ve Kermana köy ve mezralarının bu vakfa 1/3 hissesine 7 yıldan beri el
koyduğu iddia edilmiş ve Ahmed de bunu doğrulamıştır.63
SONUÇ
1519M. yılında toplam olarak Kilis Şehrinden alınan vergi 100.642 akçe, 1536M.’da 960.97
akçe, 1570M.’te 2.890.05 akçe, 1587M. yılında 3.571.32 akçe olmuştur.64
Kilis Sancağında bulunan vakıflardan büyük çoğunluğu evlatlık vakıflar olarak adlandırılabilir.
Tüm defterler göz önünde bulundurulduğunda Kilis Sancağında toplam olarak 120 adet evlatlık vakıf
bulunduğunu söyleyebiliriz. Bu oldukça yüksek bir rakamdır. Bununla beraber, tekke ve zaviyelere ait
vakıflar, cami ve mescit vakıfları, haremeyn-i şerifeyn vakıfları, eski Memlük idarecilerinin namına
devam ettirilen vakıflar ve saray hatunlarına ait vakıflar da bulunmaktadır. Bütün bu vakıfları beraberce
düşündüğümüzde Kilis Sancağının vakıflar açısından çok zengin bir yer olduğu ortaya çıkmaktadır.
Vakıf gelirleri; 1536M.’da 115.659,5, 1570M.’te 227.157, 1587M.’da 541.351 akçe olmuştur.
59 Halep Şer’iyye Sicilleri No:9, Sayfa:259, Belge no:1044.
60 BOA.,TTD.,No:93, s.245.
61 BOA.,TTD.,No:93, s.249-250.
62 BOA.,TTD.,No:93,s.272.
63 Halep Şer’iyye Sicilleri, Sicil No:1, Sayfa No:297, Belge No:2845.
64 BOA., TTD., No:93, s.210, No:181, s.51, No:506, s.76, No:171, s.54.
Arşiv Dairesi Başkanlığı
799