KONGRE BİLDİRİLERİ
Prof. Dr. Mehmet Ali ÜNAL
Pamukkale Üniversitesi / TÜRKİYE
TÜRKİYE’DE DEMOKRASİ, BİLİM VE KÜLTÜR ALANINDAKİ ZİHNİYET
DEĞİŞİMİ VE TÜRK ARŞİVCİLİĞİNE YANSIMALARI
T
ürkiye’de son on yıldır demokrasi, bilim ve kültür anlayışı alanında ciddi bir zihniyet değişimi
yaşanmaktadır. Bu değişim Cumhuriyet döneminin en mühim ve en dikkat çekici gelişmesi ve
en doğru ifadesi ile Türk milletinin kaderine yön verecek tam bir tekâmül hamlesidir.
Türkiye modernleşme uğrunda değişik tarihi seyirlerden geçti. Tanzimat ve meşrutiyet,
imparatorluk yapısı ve kültürel çerçevesi içerisinde ayakta kalabilmek için bütün kurumları ile devleti
dönüştürmek hamleleri idi. Cumhuriyet ise sadece devleti ve kurumları değil, topyekun toplumu
dönüştürmeyi amaçlıyordu. Ancak Cumhuriyetin değişme ve modernleşme planı toplumun tarihi
ve kültürel temellerini inkâr eden bir yaklaşım sergiliyordu. Onun modernleşme projesi bir toplum
mühendisliği projesi idi ve belirli formatta “homo cumhuriyetikus” yetiştirmeye yönelikti. Bu tek tip
bireylerden meydana gelen homojen bir toplum tasavvuru, tarihe, sosyolojiye ve en önemlisi insanın
yaratılış fıtratına aykırı idi. Toplum bu projeye olumsuz tepkiler verdiği zaman gericilikle suçlandı.
Tarihe ideolojik açıdan bakıldı ve yakın tarih başta olmak üzere bütün Osmanlı tarihi ideolojik
kaygılara göre kurgulanmaya çalışıldı. Osmanlı Devleti’nin bütün farklı gruplara tesamuh ve tevazu
içerisinde yaklaşma siyaseti yerine içe kapanan, çekingen ve hoşgörüsüz politikalar hâkim oldu.
Osmanlı devrinin heybetli ve evrensel ideolojisi yerine anlamsız hedefler konuldu. Tam manâsıyla bir
ölçek küçültmesi yapıldı ve zihniyet daralması meydana geldi.
Maalesef bu ölçek küçültme ve zihniyet daralmasından bütün cumhuriyet bürokrasisi gibi arşiv
bürokrasisi de nasibini aldı. Araştırmacılara konulan gereksiz tahditler ve bazı arşivlere konulan
yasaklar yıllarca sürdürüldü. Tarihten ve Osmanlı’nın heybetinden korkan yasakçı zihniyet dolaylı
olarak Osmanlı tarihi araştırmalarına olumsuz bir surette etkilemiş oldu.
Bu bildirimde 1979 yılından beri Osmanlı arşivlerinde araştırma yapan bir tarihçi olarak
şahsımın ve araştırmacıların karşılaştığı bazı problemler ile bu problemlere yol açan zihniyet dünyası
tahlil edilmeye çalışılacak ve son yıllarda meydana gelen zihniyet değişiminin müsbet yönleri ile
mukayeseler yapılarak değerlendirmelerde bulunulacaktır.
700
Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü
Arşiv Dairesi Başkanlığı
701