KONGRE BİLDİRİLERİ
tespit edilen sancak yekûnu ve bu yekûnun dirlikler şeklinde dağılımının şartları, atik ve cedid
defterlerin kullanımı, eski vakıfların durumu gibi konularda bilgiler içermektedir. Üzerinde Sultan
I. Mahmud’un hatt-ı hümâyûnu ve sadrazam Hacı Ahmed Paşa’nın 22 Rebiülahir 1154 (7 Temmuz
1741) tarihli buyuruldusu bulunan bu belgenin, H.1154/ M.1741 tarihli Semendire sancağı tahriri
hakkında içerdiği son derece kıymetli bilgiler başlıklar halinde tasnif edilerek aşağıda sunulmaktadır.
2.1. Tahririn Yapılışı: 1739 yılında fethi gerçekleştirilmiş olan Belgrad kalesi ve Semendire
sancağında yeni fethedilen arazi ve köylerin yeniden tahriri sultan tarafından emredilmiştir.
Defterhâne-i âmire kâtiplerinden Sıdkı Efendi ve Ali Efendi bu iş için muharrir tayin edilmiştir. Sıdkı
ve Ali Efendiler, Belgrad kalesi ve Semendire sancağının yeni fethedilen tüm mahallerini tahrir ve
defter etmişler; imzalı ve mühürlü olarak Der-sa‛âdete götürmüşlerdir.
2.2. Sancak Yekûnu ve Yekûnun Dağılımı: Tahrir defterine kaydedilen gelirler yekûnu yetmiş sekiz
yük doksan altı bin beş yüz (7.896.500) akçe olarak hesaplanmıştır. Sancağın bu toplam gelirlerinin
dağılımı aşağıdaki şekilde düzenlenmiş ve deftere kaydedilmiştir.
a) Zeâmet ve Timârlar: Belgrad kalesi, Rumeli serhadlerinin güzidesi ve en büyüğü olduğundan
daima çok asker ile muhafazasına özen gösterilmesi son derece önemlidir. Bu sebeple yaz ve kış
sürekli surette kale içerisinde ikamet edecek, başka bir mahalle izinsiz hareket etmeyecek kimselere
tevcih edilmek şartıyla Semendire sancağından yeteri kadar zeâmet ve timâr tertibi uygun görülmüştür.
Sayıları şu şekildedir:
25 adet zeâmet
20.000 akçelik
75 adet timâr
10.000 akçelik
600 adet timâr
7.000’er akçelik
Zeâmet ve timâr için toplam elli dört yük elli bin (5.450.000) akçe
b- Sancak Beyi Hâssı: Sancağın tevcih olunacağı vezir ve beylerbeyilerinin kendilerine tayin
olunan hâsları ile yetinmeleri ve sancağın “re‛âya ve berâyâsına itâle-i dest-i ta‛addi eylememeleri”
için üç yük on yedi bin sekiz yüz (317.800) akçe sancak beyi hâssı olarak belirlenmiştir.
c- Padişah Hâssı: Yirmi yük (2.000.000) akçe havâss-ı hümâyûna tahsis olunmuştur.
d) Sokollu Mehmed Paşa ve Balı Bey Evkāfı: Sokollu Mehmed Paşa ve Balı Beğ’in istila
öncesinden sancak dâhilinde bulunan evkāfına bedel olmak üzere bir yük yirmi sekiz bin yedi yüz
(128.700) akçe tayin olunmuştur.
2.3. Dirlik Tevcih İlkeleri:
a. Eski Dirliklerin Durumu: Belgrad kalesi anveten feth edildiği için gerek kale nefsi ve civarında
gerekse sancağın yeni feth olan diğer mahallerinde “atik” tahrir gereğince her ne kadar zeâmet, timâr,
hâs ve evkāf var ise bunların hiçbiriyle kimsenin alakası kalmamıştır, tamamı havâss-ı hümâyûna
aittir. Tahrir esnasında eski kayıtlara itibar olunmamıştır. Tahrir zamanı gelinceye değin tevcih olunan
zeâmet ve timârlardan başka kadimden zeâmet ve timâr olan köyler ve arazinin tamamı ile sancakbeyi
hâsları ve evkāfın tamamı havâss-ı hümâyûn mülhakatından olarak tahrir ve defter olunması sultanın
tahrir ile ilgili emirnamesinde açık olarak belirtilmiştir. Muharrirler de bu emre göre tahrir etmişlerdir.
b. Bosna Misali Dirlik Dağılımı- Ocaklık Timâr Uygulaması: Zeâmet ve timârlar yaz-kış sürekli
Belgrad kalesinde kalacak kimselere verilmek üzere karara bağlandığından, bunların diğer eyalet ve
sancaklardaki zeâmet ve timârlar ile kıyaslanmayıp, Bosna eyaletindeki şartlar üzere düzenlenmesi
gerekmektedir. Dolayısıyla, Semendire’deki zeâmet ve timârların tevcihatı da Bosna eyaletindeki
684
Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü
şartlar üzere, bundan sonra Semendire sancağı mutasarrıflarının uhdesine verilmektedir. Tahrir vaktine
kadar tevcih olunmuş olan zeâmet ve timâr tevcihlerine ve sahiplerinin ellerinde bulunan berat ve
tezkerelere itibar edilmeyecektir. Belirlenmiş sayıda zeâmet ve timâr sancağın mutasarrıfı tarafından
alaybeği marifetiyle öncelikle zeâmet ve timâr tasarruf edenlerden isteyenlere ve kılıca kadir diğer
kimselere tevcih olunacaktır. Bundan sonra içlerinden ölenlerin zeâmet ve timârları şefaat ve rica ile
yabancıya (ecnebiye) verilmeyecek, müteveffanın erkek evladına ve erkek evladı yoksa kılıca kadir
kardeşlerine, kardeş \