KONGRE BİLDİRİLERİ
ticaretin her biri yani hayvan, zahire, sebze, yemiş vesaire içün ayrı ayrı mevkiler tahsis olunmuştur.
Pazartesi günleri dahi Lonca Çeşmesi civarında Pirinç, Boyacı Meydanı’nda Pekmez içün hususi
52
birer pazar kurulur.” seklinde ifadeler yer almaktadır . Salnâmede de belirtildiği gibi burada kurulan
pazara merkez kazanın ahalisinden başka diğer kazalardan da pek çok kimse bu pazara gelip ihtiyacı
olan şeyleri almaktaydılar. Aynı zamanda bu pazarda yiyecek maddelerinden başka hayvan alımsatımı da yapılmaktaydı.
53
Aynı şekilde Üsküb’e bağlı Orta Küreler köyünde Pazar ihdası ile ilgili olarak da İkame-i Pazar
der Kureler-i Vusta der kaza-i üsküb beher hafta yevmi Çıharşenbe şeklinde 9 R.evvel 1284 / tarihli
hüküm bulunmaktadır.
Köyler
1569 tarihli defter göre Üsküb Kazası’nda 150 gayr-i Müslim, 36 tane de Müslim köyü olmak
üzere toplam 186 kır iskân birimi bulunmaktaydı. Bu köylerden 149 tanesi timara, 20’si vakıflara, 4
tanesi de kale mustahfızlarına tahsis edilmiştir. 11 tanesi derbendci, 2’si de çeltükçü köyleri idi.
Derbendler, önemli geçit noktalarında bulunmakta olup yolların ve geçitlerin emniyetini temin
54
etmekteydi . Müstahkem derbend tesisleri, dört tarafı duvar ile çevrili küçük bir kale şeklinde
olup, yanında han, cami ve mektep gibi dükkânlar bulunmakta ve adeta küçük bir kasaba hüviyetini
taşımaktadır. Bunlar yol ve ticaret güvenliğini korumak amacıyla kurulduklarından önemli kavşak
55
noktalarını ve geçitlerinin muhafazasını yapmaktaydılar . Üsküb civarında mevcut bulunan derbendler
muafiyet usulü ile işletilmekteydi. Tapu-Tahrir Defterleri’nde “Üsküb ile Ofcabolu arasındaki yolu
beklerler”, “Üsküb ile Köprülü arasındaki yolu beklerler.”, “Üsküb’den İştib’e giden yolu beklerler”,
56
şeklinde kayıtlar vardır . 1529, 1544, 1569 tarihli defterlerde ise derbendcilerin statüleri hakkında
birbirine yaklaşık ifadeler kullanılmıştır. Buradaki kayıtlara göre; “Karye-i.....mezkur derbendde emr-i
padişâhı âlempenâh ile otuz nefer (bazan altmış) derbendci ta’yin olunub derbend âdetin üzere
onar akçe ispençe ve birer çinik buğday ve birer çinik arpa virüb cem’i âvarız-ı divâniye ve tekâlif-i
örfiyeden muaflardır. Baki kalan otuz neferden ma’adası derbendcilikten mensuh olup sayir reaya gibi
temam ispençelerin ve öşürlerin ve avârızların virmek üzere defter-i sultâniyeye kayd olundu” şeklinde
57
açıklamalar vardır . Buradan da derbendci reayanın avârız ve tekâlif vergilerinden muaf oldukları
anlaşılmaktadır. Burada da belirtildiği gibi derbendciler, önemli geçit noktalarını muhafaza hizmetini
görüp buranın tamiri ile meşgul oldukları için bu hizmeti yaptıkları sürece çeşitli muafiyetlere sahip
olmuşlardır. XVI. ve XVII. yüzyılda Makedonya bölgesinde derbendcilerin önemli rol oynadıkları
bilinmektedir. Nitekim bu yüzyıllarda Üsküb Kazâsı’nda faal GW'V