KONGRE BİLDİRİLERİ
Tahrir defterlerine dayanarak verdiğimiz bilgilere göre, sancağın timar gelirleri yüzyılın
ikinci yarısında ilk yarısına oranla % 35 civarında bir artış göstermektedir. H.927/M.1521
yılında 1.014.306 akçe olan sancağa ait timar gelirlerinin yüzyılın ikinci yarısında II. Selim
döneminde (1566- 1574) 1.357.339 akçeye çıktığı görülmektedir.
Sonuç
Osmanlı hâkimiyetine girdikten sonra sancak haline getirilerek Anadolu Beylerbeyiliği’ne
bağlanan ve XIX. yüzyıla kadar bu durumunu muhafaza eden Teke Sancağı mîrî arazi rejimine tabiydi.
Timar sisteminin uygulandığı sancakta, vakıf ve mülk gelirleri dışındaki sancak gelirleri has,
zeâmet ve timarlara tahsis edilmiştir. Yapılan tahrirlerden XVI. yüzyılda Teke Sancağı’nda
sancak gelirlerinin önemli bir kısmının padişah haslarına ayrılarak Hazine-i Hümâyûn’a
aktarıldığı, geri kalan sancak gelirlerinin ise sancağın yöneticisi olan sancakbeyi hasları
ile zeâmet ve timarlara ayrıldığı görülmektedir. XVI. yüzyılın ikinci yarısında II. Selim
döneminde sancakta Nişancı hasları ile Muş sancakbeyi Bahaeddin Bey’in hasları için
de bazı gelirlerin tahsis edildiği döneme ait Tahrir defterlerinden anlaşılmaktadır. XVI.
yüzyılda sancak gelirlerinden en büyük pay padişah hasları ile timarlara ayrılmıştı. Sancaktaki dirlik
sahipleri arasında en büyük dirliği ise sancakbeyi tasarruf etmekteydi. Onu zeâmet ve timar sahipleri
takip etmekteydi.
Teke Sancağı’nın gelirlerinde XVI. yüzyılın ikinci yarısında ilk yarıya oranla önemli artışların
olduğu görülmektedir. Yüzyılın ilk yarısında H.927/M.1521 yılında sancağın toplam gelirleri
2.636.678 akçeydi. Sancağa ait bu gelirlerin 1.078.158 akçesi padişah haslarına, 421.294 akçesi
sancakbeyi haslarına, 122.920 akçesi zeâmetlere, 1.014.306 akçesi sancaktaki timarlara ayrılmıştı.
1.014.306 akçenin 798.881 akçesi sipahi timarlarına, 181.654 akçesi Antalya Kalesi mustahfızlarının
timarlarına ve 33.771 akçesi ise Karahisar-ı Teke Kalesi mustahfızlarının timarlarına ayrılmıştır.
H.937/M.1530 yılında sancağın toplam gelirleri 2.624.178 akçeydi. Bunun 980.174
akçesi padişah haslarına, 394.685 akçesi sancakbeyi haslarına, 963.008 akçesi zeâmet ve
sipahi timarlarına, 143.449 akçesi Antalya ve Karahisar-ı Teke kaleleri mustahfızlarının
timarlarına ve 142.862 akçesi ise sancaktaki vakıflara aitti.
XVI. yüzyılın ikinci yarısında H.976/M.1568 yılında toplam sancak gelirlerindeki artışa
paralel olarak padişah ve sancakbeyi haslarıyla zeâmet ve timarlara ayrılan gelirlerde de
artış olmuştur. Bu tarihte sancak gelirlerinin 1.216.392 akçesi padişah haslarına, 404.830
akçesi sancakbeyi haslarına, 32.900 akçesi nişancı haslarına, 20.970 akçesi Muş Sancakbeyi
Bahaeddin Bey’in haslarına, 1.573.444 akçesi zeâmet ve timarlara, 288.383 akçesi vakıflara
ve 10.042 akçelik hisse ise yurtluk olarak Muş Sancakbeyi Bahaeddin Bey’in oğlu Yahya’nın timarına
ayrılmıştır. Bu tarihte sancağın toplam gelirleri 3.546.961 akçeye yükselmiştir. 1530 yılından 1568
yılına gelindiğinde sancak gelirlerinde % 35 civarında bir artış olduğu görülmektedir.
662
Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü
KAYNAKÇA
I. Arşiv Kaynakları:
A. Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyûd-ı Kadîme Arşivi (TKGM. KK.):
a. Tapû-Tahrîr Defterleri:
TKGM. KK. No: 107, 315
B. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA):
a. Tapû-Tahrîr Defterleri (TD):
BOA. TD. No: 107, 166, 690.
b. Maliyeden Müdevver Defterler (MAD):
BOA. MAD. No:152, 253, 15311.
c. Mühimme Defterleri (MD.):
BOA. MD. C.1, s. 51/251, 85/463, 103/564.
BOA. MD. C. 26, s.100/257
BOA. MD. C.40, s.86/196.
BOA. MD. C.46, s.172/352.
BOA. MD. C.48, s.317/935.
d. Ruznamçe Defterleri:
BOA. Rûznâmçe No: 1, 8, 16, 17.
C. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi:
TSMA. D.1057, 5246, 8303.
II. Kaynak Eserler:
Ayn Ali, Kavânîn-i Âl-i Osman der Hülâsa-i Mezâmin-i Defter-i Dîvân, Milli Kütüphane, nüsha
no:1681.
Evliya Çelebî, Seyahatnâme, C. IX, İstanbul, 1935.
III. İnceleme ve Diğer Eserler:
ARMAĞAN, A.Latif, “Osmanlı Klasik Döneminde Devlet Yönetimi ve Taşra Teşkilatı”, Prof.Dr.
Yavuz Ercan’a Armağan, Turhan Kitabevi Yayınları, Ankara, 2008, s. 65- 94.
BARKAN, Ömer Lütfi, “Timar”, İ.A., XII/1, İkinci Basılış, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1979,
s. 286-333.
BELDİCEANU, Nicoara, XIV. Yüzyıldan XVI. Yüzyıla Osmanlı Devleti’nde Timar, çev. M.Ali
Kılıçbay, Ankara, 1985.
EMECEN, M.Feridun, XVI. Asırda Manisa Kazası., Ankara, 1989.
ERGENÇ, Özer, “Osmanlı Klasik Düzeni ve Özellikleri Üzerine Bazı açıklamalar”, Osmanlı
(Editör: Güler Eren, Bilim Editörleri: Kemal Çiçek, Cem Oğuz), C. 4, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara,
1999, s. 32- 39.
KANKAL, Ahmet, “Tapu-Tahrir Defterlerine Göre XVI. Yüzyılda Çankırı Sancağı”, A.Ü. Sosyal
Bilimler Enstitsü Basılmamış Doktora Tezi, Ankara, 1993.
PAKALIN, M.Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü., C.III, Ankara, Milli Eğitim
Basımevi, 1983.
SERTOĞLU, Midhat, Osmanlı Tarih Lügatı, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1986.
ÜNAL, Mehmet Ali, XVI. Yüzyılda Harput Sancağı (1518-1566), Ankara, 1989.
ÜNAL, Mehmet Ali, Osmanlı Müesseseleri Tarihi, 2. baskı, Kardelen Kitabevi, Isparta, 1998.
Arşiv Dairesi Başkanlığı
663