KONGRE BİLDİRİLERİ
kaza ve liva meclislerinde müzayede edildikten sonra Maliye Hazinesi tarafından tekrar müzayede
edilmesi için nezarete bilgi verilecek; müzayedeler 3 ay içinde tamamlanacaktır. Bu madde 29 Temmuz
1886’da tadil edilmiş; 300 dönüme kadar olan miri arazi için kaza meclisleri, 300-500 dönüm arası
için liva meclisleri, 500 dönümden yukarısı için vilayet meclisleri yetkili kılınmıştır. Nizamname’de,
tapu senetlerinde bulunması gerekli bilgilere yer verilmiş; daha sonra, tasarruf ilmühaberleri nizama
eklenmiştir. Bu nizamname de çoğaltılarak, bir talimatnameyle birlikte eyalet ve kazalar mülkiye
memurları ile kadı ve naiblere gönderilmiştir32.
Nizamname, zamanla yapılan zeyllerle33 yenilenir. Mesela, Miri ve Mevkuf Arazinin Ferağ ve
İntikali ile Hakk-ı Karar’dan Verilecek Senetlerden Alınacak Harçlara Dair bir fıkra eklenerek, tapu
işlemlerinden alınacak vergiler açıklanır. 23 Nisan 1858’de, Arazinin Deyn (Borç) Karşılığında Vefaen
Ferağına Dair Nizamname yürürlüğe konulur34. Devlet, bazı değişiklikler vasıtasıyla, bir taraftan tapu
nizamını ıslah etmiş ve halkı bilgilendirmiş; diğer taraftan, genel tapu hasılatına dair daha sağlıklı
tahminlerde bulunmaya çalışmıştır35.
1862’de Nizamname’de önemli bir değişiklik daha yapılmış ve sebebi şöyle açıklanmıştır: Arazi
Kanunnamesi gereği miri arazi borç ödemeyeceğine göre, borçlunun uhdesindeki arazi-i emiriyye
de sattırılamaz. Zikredilen madde, miri talepler bu hükümden müstesna tutularak, doğrudan Hazine
tarafından ihale edilen emval-ı gayrımenkule hakkında geçerli sayılmıştır. Miri arazinin borç ödemek
için satılıp-satılamayacağına dair Ra 1279/Ağustos-Eylül 1862’de sadır olan irade-i seniyye gereği
nizamnameye yeni bir fıkra eklenmiş, emval-i gayrımenkulenin borç ödemek için satılmasına
hükmedilmiştir. Miri ve vakıf araziler ile musakkafat ve müstegallat-ı vakfiyenin mutasarrıfının vefatı
halinde borçlarının bu yolla ödenmesine muhalif nizamname hükümleri de feshedilmiştir36. Bundan
sonra, nizam-ı atîk gereği borçlunun elinde yalnız bir hâne bırakılarak, uhdesindeki miri araziden o
hâneyi idare edecek miktar ayrıldıktan sonra kalanı açık arttırmayla satılabilecektir. Alınan meblağ
borçları karşılamazsa, bakıyyesi kefillerinden tahsil edilecektir. Madde hükmü şahıslar hakkında
geçerli olmayacak, mültezimler de bundan faydalanamayacaklardır37.
11 Mart 1856 Tarihli Saltanat-ı Seniyye’nin Kamu Yararına Kıymet-i Lâyıkasıyla
Sahiplerinden Satın Alacağı Arazi ve Gayrimenkuller Hakkında Nizamname:
Bu nizamname ile gerek devlet, gerek kamu yararına olan demiryolu, kanal ve nehirlerin
geçilmesi, yol düzenlemeleri ve tezyini ile beldelerin temizlenmesi gibi hususlar devlet tarafından
yapılacaksa; alınacak arazi, tarla, hane, emlâk ve diğer gayrımenkullerin gerçek değerlerinin ödenerek,
satın alınması hususu yeni esaslara bağlanmıştır. Bu gibi yerler Dersaadet’te ise şehir meclisi, Ticaret
Nezareti ve şer’i görevliler tarafından; bir vakıf dahilinde ise, Teftiş-i Evkaf-ı Hümayun’dan birer kişi
müvelli sıfatıyla memur tayin edilerek araştırılacaktır. Aralarında bilirkişinin de bulunduğu görevliler
önce alınacak gayrımenkulün yeri, mesahası, durumu ve kesin değerini inceleyerek, imzalı ve mühürlü
bir mazbata düzenleyecek; mazbata, Ebniye Meclisi’nde onaylandıktan sonra Ticaret Nezareti
tarafından Bâbıâli’ye sunulacaktır. Taşradaki uygulamada satın alınacak arazi, tarla, bağ, bahçe veya
hane mahallî meclis ve şer’i idareden; vakıf dahilinde ise, muaccelat müdürü tarafından birer kişi
müvelli tayin edilerek mahallinde mesaha olunacak; bilirkişinin kıymet takdiriyle gerekli bilgiler yine
bir mazbatada gösterilecek; imza ve mühürlü mazbata mahalli idare meclisine gönderilecekti. Mazbata
burada onaylandıktan sonra vali tarafından en kısa zamanda Bâbıâli’ye intikal ettirilecek; Sadaret’ten
gelecek emirnameyi takiben, satış işlemi mahallinde tamamlanacaktı. Her nevi mâbed bunlardan
müstesna olup; ancak, tekke ve manastırlara ait arazi hakkında emlâk-ı âdiye gibi işlem yapılacaktı.
32 BOA, A.MKT.UM, nr. 295/21; 349/34; 351/70.
33 BOA, Y.A.RES, nr. 100/21, 112/84, 114/57; İ.MMS, nr. 84/3629.
34 Karakoç, a.g.e., c. I, s. 166-167; Barkan, a.g.m., I, s. 368-369.
35 BOA, İ.KAN, nr. 2/1313 Z-3.
36 Düstur, 1. tertip, c. 1, s. 244.
37 Gös. yer.
38
Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü
6 Haziran 1858 Tarihli Arazi Kanunnamesi ve Değişiklikler:
Araziyle ilgili iradeler Ahkâm-ı Mer’iyyet adı altında bir kitapta toplanmış, zamanla bir
kanunnameye ihtiyaç duyulmuştur. Arazi Kanunnamesi, miri arazinin rakabesine zarar vermeden
Hazine’nin menfaatlerini muhafaza etmek, intikal ve tapu işlerini düzenli şekilde yeniden ele almak
amacıyla hazırlanmıştır. Kanun tekniği ve terminolojisi bakımından batılı