KONGRE BİLDİRİLERİ
Prof. Dr. Ahmet AKGÜNDÜZ
The Islamic University of Rotterdam / Netherlands
HUKUK TARİHİMİZDE TAPU-KADASTRO İŞLEMLERİNİN HUKUKÎ EHEMMİYETİ
VE İLK TAPU KANUNNÂMESİ
Hukuk Tarihimizde Tapu-Kadastro İşlemleri
1.1 Osmanlı Devletine Kadar Müslüman Devletlerde Tapu-Kadastro İşlemleri
T
apu ve kadastro işlemlerinin; bir milletin devlet idaresi, gelir ve giderlerinin kontrolü, kısaca
hukuk ve iktisât sistemi açısından büyük önemi hâiz olduğunu zikretmek icabeder. Her güzel
şeyde olduğu gibi, bu mevzuda da, müslümanların ve bilhâssa müslüman Türklerin âleme
rehberlik ettiklerini görüyoruz. Osmanlı Devletindeki tapu-tahrir geleneğinin meşrûiyetini Hz.
Ömer’in şu hâdisesi teşkil etmektedir: İslâm Devletini bir dünya devleti hâline getiren Hz. Ömer,
fethettikleri memleketlerin gelir ve giderini, nüfusunu ve diğer coğrafî durumunu bilmenin, devletin
zaruri görevi olduğunu anlamış, ilk gelir-gider defterleri ve tapu kayıtları demek olan Divan usûlünü
geliştirmiştir. Hatta Osman bin Hanif’i, Irak arazisinin tapu-tahririni yapmak üzere görevlendirdiğinde
kendisine şu ta’limâtı vermiştir: “Şen ve ma’mûr olan yerlerin alanlarını ölçünüz, tahririni yapınız;
bifill zirâat edilen veya edilebilecek olan âraziyi tesbit ediniz. Verimsiz ve çorak yerleri; çift sürülmesi
kâbil olmayan öyükleri, tepeleri, ormanları, bataklıkları ve sazlıkları ve benzeri araziyi vergide esas
1
alınacak arazi esasına katmayınız.”
Konu ile alakalı Ebüssuud Efendi’nin kaleme aldığı ve devletin gelirlerini ve giderlerini inceleyen
ve kanun mahiyetinde bulunan Risale’den bazı maddeleri aktarmamız yerinde olacaktır:
14. Ve beytülmalın bir vâridi dahi tahrir-i vilâyetden olan menâfi‘dir, ma‘lûm olmak gerekdir.
Resulullâh (S.A.V.) fevt oldukdan sonra eğer ki Ebubekir-i Sıddîk halife oldu. Ammâ Resulullâh
Hazretlerine imân getüren A‘râb-ı Bâdiyenin ba‘zı mürted olub ve ba‘zı Resulullâh’a verdikleri zekâtı
Ebubekir’e vermemekle ittifak-ı ashâb ile kıtâl lâzım olub Ebubekir onları ıslâha ve mukâteleye olub
1 Ebüssuud, Risâle-i Arazi; Reşid Efendi;1036, Vrk. 41 vd.; Akgündüz, Belgeler Gerçekleri Konuşuyor (I) İstanbul 1989, sh. 97 vd.
22
Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü
Arşiv Dairesi Başkanlığı
23