KONGRE BİLDİRİLERİ
Muharrem 1109) Tarihli Muhallefatı”, Tarih İncelemelri Dergisi, 26/2, 2011, s. 551–576.
Todorov, Nikolay, “La différenciation de la population urbaine au XVIII s., d’après de registres
de cadis de Vidin, Sofia et Ruse”, Studia Balcanica, 3, 1970, s. 45–62.
Todorov, Nikolay, Maria Kalicin, Turski izvori za bılgarskata istoriya. Nasledstveni opisi i
pokupko-prodajbeni protokoli ot kadiyskite registri na Sofia, XVII–XIX v. [Bulgar Tarihi ile İgili
Türk Kaynakları. Sofya Kadı Sicillerinden Tereke Kayıtları ve Emlak Satış Belgeleri], Cilt 6, Sofia:
BAN, 1977.
Todorov, Nikolay, The Balkan City, 1400–1900, Seattle: University of Washington Press, 1983.
Todorova, Olga, “Jenite v Sofia prez 70-te godini na XVII vek (po danni ot edin registır s
nasledstveni opisi)” [1670’li Yıllarda Sofya’da Kadınlar (Tereke Defterleri İçeren Bir Sicilin
Bilgilerine Göre)], İstoriçeski pregled, 3, 1996, s. 3–40.
Turan, Ahmet Nezihi, “Bahçesaray Köleleri (17.–18. Yüzyıllar)”, Bilig, 48, 2009, s. 241-–254.
Tuş, Muhiddin, “Kayseri Tereke Defterleri Üzerine Bir Araştırma (1700–1730)”, Selçuk
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4, 1999, s. 157–191.
Uluç, Lale, “Ottoman Book Collectors and Illustrated Sixteenth Century Shiraz Manuscripts”,
Revue des mondes musulmans et de la Méditerranée, 87–88, 1999, s. 85–107.
Ürekli, Bayram, Alpay Bizbirlik, “Karaman Valisi Çelik Mehmed Paşa’nın Terekesi”, Türkiyat
Araştırmaları Dergisi, 1, 1994, s. 175–220.
Veinstein, Gilles, “Note sur les inventaires après décès ottomans”, Quand le crible était dans la
paille... hommage à Pertev Naili Boratav, Paris: Maisonneuve et Larose, 1978, s. 383–395.
Veinstein, Gilles, “Les pèlerins de la Mecque à travers quelques inventaires après décès ottomans
(XVIIe–XVIIIe siècles)”, Revue de l’Occident Musulman et de la Méditerranée, 31, 1981, s. 63–71.
Veinstein, Gilles, “Les inventaires après décès des campagnes militares. Le cas de la conquête de
Chypre”, Bulletin of the Turkish Studies Association, 1992, s. 293–305.
Veinstein, Gilles, Y. Triantafyllidou-Baladic, “Les inventaires après décès ottomans de Crète”,
Probate Inventories: A New Source for Historical Study of Wealth, Material Culture and Agricultural
Development, Papers Presented at the Leeuwenborch Conference (Wageningen, 5–7 May 1980)
Utrecht: Hes Publishers, 1980, s. 191–204.
Yolalıcı, M. Emin, Samsun Eşrafından Hazinedar-zade es-Seyyid Abdullah Paşa’nınTerekesi,
Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Yayınları, 1987.
Yolalıcı, M. Emin, “Hazinedar-Zade Abdullah Paşa’nın Terekesine Göre Samsun’un İktisadi ve
İçtimai Yapısı”, On Dokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2, 1986, s. 266–296.
Yılmaz, Ahmet, 19. yüzyılın İlk Çeyreğinde Şer’iyye Sicilleri ve Tereke Defterlerine Göre
Medine-i Ayıntab’ın İktisadi ve İçtimai Durumu, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
1997 (basılmamış yüksek lisans tezi).
Yılmaz, Mustafa, Bursa Şeriyye Sicilleri Tereke Defterleri (1487–1489), Ankara: Ankara
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2002 (basılmamış yüksek lisans tezi).
Yılmaz, Serap, “İranlı Ermeni Bir Tüccarın Terekesi ve Ticari Etkinliği Üzerine Düşünceler”,
Tarih İncelemeleri Dergisi, 3/15, 1992, s. 191–215.
Nándor Erik KOVÁCS
Eötvös Lorand Unıversity / HUNGARY
1
17. YÜZYILDA DİVAN-İ HÜMAYUN’UN ŞİKAYET DEFTERLERİ1
6. yüzyılın ortasına kadar iktidarının zirvesine ulaşan Osmanlı İmparatorluğu Kanunî Sultan
Süleyman’ın döneminden sonra gittikçe derin bir krize uğramış. Devlet yapısında, ekonomik
sisteminde ve sosyal teşkilatında meydana gelen, birçok nasihatname ve çağdaş siyasî eserde
ortaya konulan, ayrıca modern tarihçiler tarafından da incelenen bu krize yol açan sebepler ve
etkiler hakkında tartışmalar varsa da, 16. yüzyılın ortaları ile 17. yüzyılın ilk yarısı arasında devletin
gelişmesinde, askerî ile bürokratik yapısında, ve sosyal teşkilatında, hatta toplumsal grupların
durumunda önemli değişmeler yaşandığında hiç şüphe olmadığı genellikle kabul edilir. Bu dönemin
Osmanlı bürokrasisine de etkili olduğu şaşırtıcı değildir.
Bu yazının konusu olan Şikayet Defterleri (ŞD), 17. yüzyıl ortalarında, Divan-i Hümayun’un
bürokrasisinde meydana gelen değişimin göstergesi olarak nitelenebilir. Bu sefer bugüne kadar, bir
taraftan sözkonusu olan defter türünün özellikleri ve özdeşleştirme sorunları, öte yandan muhtevası,
ve kaynak değeri ile ilgili sürdürdüğüm incelemelerin bazı önemli noktalarını kısaca anlatmak
niyetindeyim.
Önceden genel hükümlerin suretlerini ihtiva eden ve konu çeşitliliğini gösteren Mühimme
Defterleri’ne kaydolunan, halkın şikayetlerine ait olan hükümler, belirli bir tarihten sonra ayırtılarak
müstakil bir defter türüne geçirildi. Osmanlı Devleti’nde zuhura gelen kriz ve onun sosyal yapıya
bıraktığı etkileri düşünecek olursak, bu değişimi sadece bir bürokrasi reformü olarak değil, daha
derin, toplumsal etkilere dayanan bir sürecin neticesi olarak niteleyebiliriz. Kısaca, bu defter türünün
ortaya çıkışı ve muhtevası vilayetlerdeki reayanın ve ehl-i örfün yerli yerinde karara bağlayamadığı,
dolayısıyla divana s [