KONGRE BİLDİRİLERİ
kısmı da Haluk Şehsüvaroğlu’nun Cumhuriyet Gazetesi’nin eki olarak verilen İstanbul ilavesindeki
bir sayfalık yazısından alınmıştır6.
Sahaflar konusunda tarihî kaynaklarda hemen hemen hiç bilgi yoktur. Arşivlerde de XVI.-XVIII.
asra ait belgelerde sahhaflarla ilgili olarak birkaç ferman ve bazı tereke kayıtları dışında kayda değer
bir şeye rastlanmaz. XIX. asrın ikinci yarısında matbu kitapların yaygınlaşması ve bazı sahhafların
kitapçılığa geçişlerinden sonra, bu konudaki belgelerde bir artış görülürse de, bunların çoğu
İstanbul’daki sahhaf-kitapçıların İmparatorluğun diğer şehirlerindeki kitapçılarla olan alacak-borç
ilişkisini ihtiva eden belgeler olduklarından bilgilerimize pek fazla bir şey katmazlar. Bu bakımdan
mezkur kaynaklara dayanarak Osmanlılarda sahhaflığı ve sahhafları sistemli bir şekilde incelemek
mümkün değildir.
Sahhaflar konusunda en zengin malumatı, bugüne kadar pek kullanılmayan Şer’i Sicil
kayıtları ihtiva etmektedir. Özellikle de Kısmet-i Askeriyye, Mülga Beledi Kassamlığı ve Beytü’lmal Kassamlığına ait defterlerle İstanbul mahkemesine ait sicillerdeki muhallefat veya tereke diye
adlandırılan kayıtlar sahhaflığın tarihini aydınlatmada büyük önemi haizdirler. Bu çalışmada Kısmet-i
Askeriyye Mahkemesine ait 2.142 defterle, Beytülmal Kassamlığının 106 defteri taranarak 1013-1327
(1604-1909) tarihleri arasında tesbit edilen 186 sahhaf terekesi değerlendirilmiştir. Bu terekelerde
mevcut kayıtlardan birçok sahhafın oturdukları mahalleleri, dükkanlarının yerin