KONGRE BİLDİRİLERİ
Söz ettiğim belgelerin tanıtılmasına giriştiğimde “Vidin” önfonu fişlerinden faydalanıp perakende
evrakların her birini iki üç sözle anlatarak genel bir liste hazırladım. Böylece herkes bunların
işlerine yarayıp yaramadıkları fikrini edinebilir. Oryantal bölümü sınıflandırılma şemasının11 pek çok
maddelerine ait bu 2405 perakende belgenin büyük bir kısmı Vidin bölgesindeki vergileme, askeri
ve hukuki olaylarla asayişa ışık tutar. Bazıları Osmanlı-Sırp ilişkileriyle sınır güvenliği, çeşitli göç
dalgaları, zanaatlarla üretim atölyeleri, ticaret, madencilik, ulaşımla iletişim, inşaat, eğitim, yayıncılıkla
sağlığın gelişimini anlatır. Perakende evrakların çoğu on dokuzuncu yüzyılın 60’li ve 70’li yıllarında
hazırlanıp aynı yüzyılın 40’lı ve 50’li yıllarının belgeleri az bulunur. Yalnız 13 belge 17. yüzyıldan,
45 belge 18. yüzyıldan, başka 38 belge 19. yüzyılın Tanzimat öncesindeki on yıllarından kalmadır.
Perakende evrakların bazıları Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Hristiyan kiliseleri12, Bulgarların milli
propaganda hareketi13, eğitimin modernleştirilmesi14 ya da ticaretle zaanatların gelişmesi15 gibi
konulara ait olan kataloglar içine alındı.
Bunun yanısıra 19 dosyada birbirine dikili olmayan bir çok mektupla telgıraf bulunur16. 1863–
1865 arasında hazırlanan bir kaç belge dışında on dokuzuncu yüzyılın 70’li yıllarına ait bu evrakların
bir araya getirilmesi sebebini tespit edemedim. Aralarında 4 mektupla telgıraf ticaretle zaanatların
gelişmesi konulu katalog içine alındı17. Geniş bir konu yelpazesi sunan bu mektupla telgıraflar şu
konuları aydınlatır: miri topraklar; ormancılık; zanaatlar; ticaret; nehir ulaşımı; inşaat; posta ve
telgıraf iletişimi; vergileme; vergiler; çeşitli gelirlerle davalar; yerel sandıklar, giderler, memurlar,
olaylar, bilanço ve mali senetler; mahkeme ve sağlık görevlileri; askeri birlikler ve lojistiği; askerlerin
sosyal yardımlaşması; 1876 Osmanlı-Sırp savaşı; 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşı; Kırım ve Kafkasya
göçmenleri; Sırbistan göçmenleriyle başka göçmen grupları; Osmanlıların Rusya, Sırbistan ve Eflakla
ilişkileri; zaptiyelerin görevleri; İslamla vakıflar; islahhaneler; hastanelerle kamu sağlık hizmetleri ve
salgın hastalıkları.
“Vidin” önfonundaki diğer 310 dosyada defterler ya da defter parçaları bulunur. Defterlerin
içerikleriyle özelliklerine dayanarak bunlar dört gruba sınıfladım: yoklama defterleri; öşür defterleri;
mektup ve telgıraf defterleri, sicillerle dava defterleri ve zaptiye jurnalları; yerel maliye, askeriye,
göçmenlik, polis, nüfus, inşaat ve iletişimle ilgili defterler.
Toplam 39 cilt olan yoklama defterleri Vidin, Belogradçık, Berkofça, Rahova, Kula, Lom ve
İvraca kazalarındaki bazı köylere aittir. Bunlardan biri 1859 arazi ve emlak yoklamasını, başka üç
defter ise 1867-1868’de düzenlenen yoklamaları yansıtır. Yirmi yoklama defterinin kesin bir tarih
olmamalarına rağmen içindeki notlar bunların 1866-1875 arasında hazırlandıkları tahmini ortaya
koyar. Diğer 16 yoklama defteri ondokuzuncu yüzyılın 70’li yıllarındaki arazi ve emlak sahiplerine
ışık tutar. Genelde yoklama defterleri araziyle emlakların bulundukları kaza, köy, yöre, büyüklük,
11 Binark, Ismet, Seyit Ali Kahraman. idem, s. 29-31.
12 “Aya Kiril ve Metodiy” Milli Kütüphanesi, Oryantal bölümü [KMMK, Or. b.], Vd 1/4; Vd 1/91; Vd 1/95; Vd 2/23; Vd 2/142; Vd 5/67; Vd
7/44; Vd 7/74; Vd 8/122; Vd 11/82; Vd 12/160; Vd 16/80; Vd 94/24; Vd 95/1; Vd 95/8; Vd 97/5; Vd 104/2; Vd 123/17; (Staynova, Mihaela.
“Opis [na] turskite dokumenti za tzırkovno-natzionalnata borba na bılgarskiya narod i za hristiyanskite tzırkvi v Osmanskata imperiya XV-XX
vek”. Sofia, 1971).
13 KMMK, Or. b., Vd 1/35; Vd 1/71; Vd 1/109; Vd 2/25; Vd 2/30; Vd 2/33; Vd 2/39; Vd 2/40; Vd 2/47; Vd 2/81; Vd 6/106; Vd 13/86; Vd
14/123; Vd , 14/124; Vd 14/145; Vd 15/5; Vd 15/16; Vd 15/61; Vd 15/68; Vd 15/106; Vd 15/116; Vd 93/45 (Mihaylova-Mrıvkarova, Maria.
Opis na turskite dokumenti za sıprotivata i natzionalnorevolützionnite borbi na bılgarskiya narod prez XIX vek. Sofia, 1984).
14 KMMK, Or. b., Vd 10/132; Vd 12/32; Vd 12/174; Vd 96/48; Vd 15/9; Vd 13/76 (Mihaylova-Mrıvkarova, Maria. “Dokumenti za prosvetnoto
delo prez 19 vek v Osmanskata imperiya, sıhranyavani v Orientalskiya otdel na Narodna biblioteka “Kiril i Metodiy”. İzvestiya na NB “Kiril
i Metodiy”, 1967, V (XIII), 306-354).
15 KMMK, Or. b., Vd 1/20; Vd 1/107; Vd 1/124; Vd 1/126; Vd 1/37; Vd 1