KONGRE BİLDİRİLERİ
Devleti toprakları üzerinde yabancıların taşınmaz mal edinememelerinin sebeplerden biridir.1 Bir başka
neden ise, o dönemlerde devletlerin kendi vatandaşlarının başka ülkelerde mülk sahibi olmasına sıcak
bakmamaları olarak görülmektedir.2 Droit d’ubaine denen ve ölen kişinin malvarlığına bulunduğu
devlet tarafından el konularak, mirasçılarının hak sahibi olmamasına yol açan sistem gereği devletler
vatandaşlarının yabancı ülkelerde toprak edinmelerini çıkardıkları kanunnamelerle yasaklamışlardı. 3
Osmanlı Devleti’nde yabancıların taşınmaz mal edinemeyeceği kural olmakla birlikte, bu kuralın
sıklıkla gözardı edilmiştir. Yabancılar kimi zaman taşınmaz mal edinilmesi sırasında kendilerini
Osmanlı vatandaşı gibi göstererek, veya evlenme yoluyla ya da namı müstear kullanarak4 taşınmaz
satın alabiliyorlardı.5 Osmanlı Devleti yabancılar tarafından sıklıkla başvurulan bu yolları engellemek
için zaman zaman fermanlar çıkarmıştır.
Arşivde bulmuş olduğumuz bazı belgeler yukarıda söylediklerimiz teyit eder niteliktedir.
Örneğin, İzmir kadısına gönderilen bir fermanda, Osmanlı Devleti’nde yabancıların emlâk ve arazi
sahibi olmaları yasak olduğu halde, bir şekilde emlâk ve arazi elde etmiş olanların isimleriyle tasarruf
ettikleri bağ, bahçe, emlâk ve arazilerin İzmir ili için araştırılarak bedelleri ödenip tekrar ellerinden
alınması; satmak istememeleri halinde aman hakkının ellerinden alınacağının bildirilmesi istenmişti.6
Osmanlı yetkililerinin zaman zaman yukarıda bahsettiğimiz fermanın aksine davrandıkları yani
bir şekilde taşınmaz elde etmiş olan yabancıların bu tasarruflarına göz yumdukları da görülür. Örneğin
H. 1267 ( 1851 M.) tarihli bir belgeden David? İsimli yabancının Kandilli’de validesinin üzerine
kayıtlı taşınmazın karısı (Anna Bint-i Bronimi?) üzerine geçirilmesi için talepte bulunması üzerine,
Bronimi’nin? David’in karısı olduğu ve söz konusu taşınmaz uzun zamandır ilgilinin ailesi üzerinde
bulunduğundan her ne kadar David tebaayı ecnebiyyeden olsa ve “ecnebi takımı uhdelerine bundan
böyle yeniden emlâk ve arazi geçmemesi zımnında her ne kadar bazı nizamat yapılmış ise de”
düzgün ve iyi halli olması nedeniyle hanenin Bronimi? üzerine geçirilmesinin mahzuru olmadığı
bildirilmiştir.7 Osmanlı yetkililerinin yabancı taşınmazını onayladığını gösterir bir başka belge ise,
1260 H./ 1844 yılına aittir. Bu belgede, İngiliz Nikola’nın Galata’daki mahzeni ile Büyükada’daki
vakıf arazisine yapılan müdahalenin önlenmesi istenmektedir.8
1 Bozkurt, Gülnihal, “İslam Hukukunda Müstemenler”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları: 522, Prof.Dr. Fadıl Sur’un
Anısına Armağan, Ankara 1983, (361-379), s. 361.
2 Derebeylik sisteminin geçerli olduğu döneme kadar uzanan bu süreçte, yabancı topraklarda uzun süre kalan kişilerin tabiiyetlerini
değiştirmiş sayıldıkları kabul edildiğinden devletler kendi vatandaşlarının başka devlet topraklarında taşınmaz mülk edinmelerine olumlu
yaklaşmamışlardır.
3 Örneğin, Fransa, 1649 ve ve 1781 yıllarında çıkartılan bazı kanunlar ile Fransız vatandaşlarının yabancı ülkelerde ev, arsa, dükkan edinmesini
yasaklamıştır. Bkz. Konan, Belkıs, Osmanlı Devletinde Yabancıların Hukuki Statüsü, Irmak Yayıncılık, 2010, s. 99.
4 Satın alanın gerçek isminin saklanarak mülkiyetin Osmanlı vatandaşı olan bir kişi üstünde gibi gösterilmesiydi. Tapuda adına kayıt yaptırılan
kişi Müslüman olabileceği gibi, gayrimüslim olan Osmanlı vatandaşı bir zimmî de olabiliyordu. .Nedjib Chiha, (Çev: Halil Cin), “Osmanlı
Devleti’nde Gayrimenkul Mülkiyeti Bakımından Yabancıların Hukuki Durumu”, AÜHFD, 1967, c.XXIV, sa.1–4, s. 247.
5 Yabancıların hileli yolları için bkz: Young,George, Corps de Droit Ottoman: Recueil des Codes,Lois,Reglement, Ordonnonces et Actes
les Plus Important du Droit Interieur, et Etudes sur Le Droit Coutimier de L’Empire Ottoman, Oxford 1905-1906, C. I, s. 334–335; Halil
Cemaledin/ Hırand Asador, Ecanibin Memalik-i Osmaniyede Haiz Oldukları İmtiyazat-ı Adliye, Dersaadet 1331, s. 276, Chiha, s. 247. Islahat
Fermanından sonra, Yabancılara taşınmaz mal elde etme vaadinin yerine getirilmesi amacıyla büyük devletlerin 1862 yılında Bâbıali’ye
gönderdikleri notada yer alan “Osmanlı Devleti’nde türlü surette taşınmaz sahibi olan yabancıların durumunu” cümlesinden 1868 tarihli
İstimlâk Nizamnamesi’nden önce taşınmaz mal edindikleri gerçeği bir kez daha anlaşılmaktadır.
6 BOA ,C.HR, no:4665 ilgili belge için bkz: Konan, s.102.
7 BOA, A.AMD, no:32/90, Konan, s.102.
8 B.O.A., 08 S 1260 H. / 1844M. , Dosya No: 2 Gömlek No: 26, HR.MKT, Maliye Nezâreti’ne “İngiltereli Mısırıci Nikola Koronibo nâm
müste’mîn Galata’da kâin beş bab mahzeni derûnunda olan variltahtası ve tuğla ve kiremid emvâliyesi Büyük Derede olan vakıf arsası vakî’
olan hilâf-ı inhâya mebnî cânib-i mîrîden zabt olunmuş olduğu beyânıyla bu maddenin ber-vechi hakkâniyet rü’yet-i ve tesviye ettirilmesi
iltimâsını şâmil İngiltere sefâreti tarafından takdîm olan bir kıt’a takrîr manzûr-ı vâlaları buyrulmak üzere leffen irsâl-i