KONGRE BİLDİRİLERİ
Yahudi’ye satmaktan vaz geçerek Kudüs sakinlerinden ve mülk sahiplerinden Edmond Lehman’a ferağ
edeceğini, gerekli işlemlerin yapılmasına izin verilmesini isteyen üçüncü bir dilekçe daha gönderdi. 3
Safer 1322/ 19 Nisan 1904 tarihli mazbatada yer alan bütün bilgiler değerlendirilerek Musa Sursok’a
izin verilmemesi kararı benimsendi. Ancak bu kararın alınmasından önce Musa Sursok araziyi satmaya
teşebbüs etmiş olduğundan ve o vakitler emsâline müsaade edilmiş olmasından dolayı “icrâ-yı îcâbı”
Padişah’a havale edildi. Musa Sursok’ın verdiği örnekte yer alan satış ise Fuad Said Efendi tarafından
Alman Yahudilerinden Edmond Lehman’a satılan Merah çiftliği ile ilgili idi.42 Lehman da Museviler
adına arazi satın alan organizasyonun faal bir üyesidir. Musa Sursok, Fuad Said gibi Yahudi Arsa Ofisi
adına çalışan kişiler değişik yollardan satın almış olduğu mülk ve arazileri Lehman, Baron Rotschild
gibi kişilere satmakta ve bu kişiler de bu topraklarda çiftlikler tesis etmekte, okul veya hastane gibi
sosyal kurumlar açarak buralara Musevi göçmen yerleştirmekte idiler. Lehman’ın Fuad Said’ten satın
aldığı topraklar üzerinde kurmuş olduğu Merah çiftliği Siyonizm tarihinde çok önemli bir yere sahiptir.
Musa Sursok Efendi’nin dilekçesi Şura-yı devlet Mülkiye Dairesi’nde görüşüldü. Yapılan
inceleme sonuna göre Musa Sursok Efendi ve ortaklarının tasarruflarındaki emlak ve arazi şöyle idi:
Hayfa’da 19 oda, 3 ahır, 2 samanlık, 232 kadın ve erkek nüfus; Akka’da 40 odalı bir bina, 110 nüfus,
40 odalı 1 han, 24 odalı bir bina, Cedr köyünde 105 nüfus.
Sursok ailesinden olup Filistin’in Nasıra kazâsında yaşayan Osmanlı vatandaşı ve Beyrut’un
ileri gelen kimselerinden olan İlyas Sursok da Musa Sursok’un yolundan gidiyordu. İlyas Sursok’un
mutasarrıf olduğu Kule arazisi ve içerisindeki tarihi kalenin bölgedeki yabancı konsolosluklarca
düzenlenen senetler ile yabancılara satılmakta olduğu ve bu yabancıların Siyonist bir dernek olduğu
anlaşıldığında, Osmanlı hükümeti bunu mevcut kanunlara aykırı bularak engellemeye çalışmıştı. İlyas
Sursok Osmanlı vatandaşı olmakla birlikte İran’ın baş kârperdâzı, yani işgüzârı idi.43
Sursok ailesi yanında yabancılara toprak satmakta olan bir başka ünlü aile de Tevini ailesi idi.
Bunlar Akka ve Kudüs çevresinde ellerindeki büyük arazilerden bir kısmını yabancılara satmaktaydılar.
Kule arazisinden 3.000 dönümünün (bazı belgelere göre 3.600 dönüm) devlete ait olması gerektiği
yapılan tahkikat sonucu Beyrut valisi Ebubekir Paşa tarafından bildirilmişti.44 Bu toprakları satın
alanlar buralarda büyük binalar inşa ederek ellerinden geri alınmasının yollarını tıkamak istiyorlardı.
Filistin topraklarında ise Musevilere toprak satışı yasak olduğu halde Sursok ve Tevini aileleri yabancı
konsoloslukların da yardımıyla Musevilere Filistin’den toprak satıyorlardı.45 İlyas Sursok ve Tevini
ailesinin Kule arazisinden Osmanlı vatandaşı bir Museviye yapmak istedikleri satışa ve yine Osmanlı
vatandaşı Mehmed Afif’e kiraya vermek istemelerine hukuken karşı çıkılamıyordu. Ancak arazi
üzerindeki çiftçilerin başka yerlere nakil edilmesi buralara Musevi göçmen yerleştireceklerini açıkça
göstermekteydi. Buna rağmen Beyrut valisinin görüşü, satışa izin verilmesi fakat araziye göçmen
yerleştirilmesinin engellenmesi yolundaydı.46 Beyrut valisinin bu görüşüne rağmen arazi satışının
Sursok ailesinin istediği gibi olmadığı ve uzun yıllar sürüncemede kaldığı anlaşılmaktadır. Sursok
ailesinin bu 50.000 dönümlük arazi satışı 1920 yılında İngiliz mandası altında Yahudi Ulusal Fonu’na
yapılan ilk ve en büyük satış olarak gerçekleşecektir.47 Bugün Beyrut’ta Sursok adını taşıyan bir cadde,
ve bu caddede bir otel ve bir müze bulunmaktadır. Otel ve sonradan müze haline getirilen köşk 1860
yılında Musa Sursok tarafından yaptırılmıştır.48
42 BOA, BEO, 2428-182089/9, 09 Rebi‛ü’l-ahir 1322 ve 10 Haziran 1320 ( 23 Haziran 1904).
43 BOA, DH.İ.UM, 26/ 4- 08, 3 Mart 1327( 16 Mart 1911) tarihli yazı.
44 BOA, DH.İ.UM, 26/ 4- 08, 13 Rebî‛ü’l-ahir 1320/ 20 Temmuz 1902.
45 BOA, DH.İ.UM, 26/ 4- 08, 9 Şevval 1328/ 14 Ekim 1910, Kudüs mutasarrıfı Cezmi’nin arzı.
46 BOA, DH.İ.UM, 26/ 4- 08, 19 Teşrin-i evvel 1326 (1 Kasım 1910).
47 William L. Cleveland- Martin Bunton, A History of The Modern Middle East, Fourth Edition, Philadelphia 2009, s. 255.
48 http.www.sursockpalace.com: Built in 1860 by Moussa Sursock, it was recognized at the time as one of Beirut’s grandest town house and it
is today certainly the largest private palace of that period to survive intact, with its surrounding lush gardens, as a family home.
102
Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü
II. Abdülhamid’in tüm titizliğine ve devletin çabasına rağmen Siyonistler binlerce taraftarlarını
Filistin’e yerleştirmeyi başarmışlardı. II. Meşrutiyetin ilan edildiği 1908 yılında Filistin’de yaşayan
Musevi nüfusu, göçmen akınları sayesinde II. Abdülhamid’in tahta çıktığı 1876 yılına göre üç kat
artmış ve 80.000’e ulaşmıştır.49
II. Meşrutiyetin ilanından sonra Siyonistler, merkezi Yafa olmak üzere bir Filistin Ofisi açmışlar
ve bu kuruluşun girişimiyle Filistin Toprak Geliştirme Şirketi’ni kurmuşlardı. Bu şirketin başına
getirilen Alman asıllı Dr. Ru [