KONGRE BİLDİRİLERİ
bir şekilde faydalanılması maksadıyla, tasnif edilerek yeni usul dosyalama esasları çerçevesinde
gruplandırılmasına dair talimatnamede de dikkatimizi çekmektedir.85 Defter-i Hâkanî Nezareti
Muhasebe Kaleminin 149 adet numarasıyla kaleme aldığı Kuyud-ı Hâkanîde çalışanların toplam
beş sınıfta değerlendirilerek ödenecek maaşlarına dair cetvelde bu noktada oldukça önemlidir.86
Diplomatik olarak bazı uluslararası münasebetlerinin tesisinde Fransızca dilinin gerekliliğine dikkat
çekilerek İstanbul’da bir Dil Okulunun açılması da konu edilmiştir.87
III- Osmanlı İmparatorluğu’nun İdarî-Siyasi Konulara Dair İlm ü Haberler
a) İmparatorluğun Mülkî-İdarî Yapısındaki Değişiklikler
Rumeli, Arabistan ilm ü haber defterleri tetkik edildiğinde ilm ü haber defterlerinde İmparatorluğun
herhangi bir vilayetine ait idari birimlerin listesine de rastlamak mümkündür. Zira Rumeli ilm ü haber
defterinde, Edirne vilayetinin mahalli yapısına dair cetvele rastlanılmaktadır. Önce merkez kazaların
yer aldığını gördüğümüz bu liste giderek nahiyeleri de kapsayacak şekilde genişlemiştir.88 Ayrıca ilm ü
haber defterlerinde kimi köy veya mahalle isimleri ile ilgili düzenlemelere de rastlamak mümkündür.89
Rize, Gümüşhane90, Trabzon91, Ankara92, Amasya93 vilayetleri ile kimi sancaklara94 dair idari sınır,
yapı ile köy adlarının değişimini ihtiva eden liste, tezkere veya ilm ü haberlerin varlığına da şahit
olmaktayız.
Bilindiği üzere İmparatorluğu’nun XVIII. yüzyıldan itibaren özellikle Balkanlar ve Kafkaslar
ile Ortadoğu’daki mevcut sınırlarında daralma başlamıştır. Bu nedenle özellikle Balkanlarda yer alan
vilayetlerin sınırlarındaki değişikliklere dair kayıtlar da ilm ü haber defterlerinde yer bulmaktadır.
Balkanlarda Kırcaali95, Romanya96, Bulgaristan ile Kafkaslarda ise Batum97 vilayetine dair bu şekilde
düzenlemelere rastlamak mümkündür. Bunun yanında Osmanlı’nın mevcut idari durumunu belirten
sancak, kaza ve köy esasına göre tutulmuş cetvellerde dikkati çekmektedir.98 İlm ü haber defterlerin
de ayrıca İmparatorluktan milli devlete geçişe dair oldukça önemli verilere de ulaşmak mümkündür.99
85 “… Defter-i Hâkanîye gönderilen tezkere, muhârrerat ve telgrafların ilgili konu, başlık altında sınıflandırılması ve bu yolla işlerin hızlı
yapılması yönünde, yeni dosyalama uygulamaları hakkında talimatnâme …”, TKG. KK. İLMd. D.No:18, s.110-113, T. 3 Ağustos 1322. ;
Telgraf Muhâberât-ı Resmiyesinin Suret-i İcrâsına Dair Kararnâme… TKG. KK. İLMd. D.No:8, s.56, T.1 Kânûn-ı Evvel 1296.
86 “…Müdür-i İzzetlü Hilmi Efendi 2000guruş, Baş Katip İzzetlü Basri Efendi, 1730 guruş,Rum-ili Mukayyidi 980 kuruş, Arabistan
Mukayyidi 950, Anadolu Mukayyidi 950, Dersaadet ve Hicaz Mukayyidi 840 kuruş …defterci 260 guruş…, TKG. KK. İLMd. D.No:11,
s.14/a, T. 14 Ağustos 1307.
87 TKG. KK. İLMd. D.No:13, s.25/a, T. 30 Ağustos 1308.
88 TKG. KK. İLMd. D.No:21, s.375,381, T. 2 Kânûn-ı Sânî 1329.
89 “.. Rize ili Mapavri (Çayeli) nahiyesine ait eski yeni köy isimlerinin yer aldığı cetvele ayrıca değişen köy isminin neye göre konulmuş
olduğuna dâir ufak notlar alınmıştır. İsm-i Cedid: Gülbahar Sultan; İsm-i atî: Kavaruz-Kavaroz, Esbab-ı Tesmiyesi: Mahallede bulunan Camii
Yavuz Sultan Selim Hanı evvel Hazretleri valide-i muhteremelerinin inşa-i gerdesidir. Yine, İsm-i Cedid: Taşhane; İsm-i atî: Salanduz, Esbab-ı
Tesmiyesi: Köydeki Taşhanesiyle meşhurdur