Ο ρόλος του Πάπα και του μαικήνα των τεχνών
Τα περισσότερα από τα μεγαλύτερα έργα της Αναγέννησης,
δημιουργήθηκαν είτε με έξοδα χορηγών για δημόσια χρήση, είτε με
έξοδα ιδιωτών για ιδιωτική χρήση. Αρκετοί πλούσιοι αστοί ζούσαν σε
μεγαλοπρεπή ανάκτορα χτισμένα από τους επιφανέστερους αρχιτέκτονες
της εποχής και στολισμένα με περίτεχνα έπιπλα και έργα τέχνης, τα
οποία σχεδιάζονταν και εκτελούνταν πολλές φορές από διάσημους
καλλιτέχνες.
Τα μεγάλα έργα της Αναγέννησης όμως δεν οφείλουν την γέννησή τους
αποκλειστικά στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Οι πλούσιες δημοκρατίες της
κεντρικής Ιταλίας χρηματοδοτούν επιβλητικά προγράμματα, που
περιλαμβάνουν ναούς, διοικητικά κτήρια, νοσοκομεία, μνημεία κτλ. Σ’
αυτά τα έργα, που ανατίθενται ύστερα από διαγωνισμό στους ικανότερους
καλλιτέχνες, ενσαρκώνεται η αστική υπερηφάνεια των πολιτών. Η
ανάθεση των έργων γίνεται συνήθως από τις ισχυρές συντεχνίες, που
ενεργούν σαν όργανα της πολιτείας.
Ο Φλωρεντίνος Τζοβάννι Ρουτσελάι, συνόψισε τα κίνητρα του τυπικού
μαικήνα της Αναγέννησης: η κτητορική του δραστηριότητα και η
προστασία των τεχνών του «δίνουν τη μεγαλύτερη χαρά και ευχαρίστηση,
γιατί υπηρετούν τη δόξα του Θεού και την τιμή της πολιτείας,
προσπορίζοντας στον ίδιο φήμη και αθανασία». Η αρμονική συνύπαρξη
των αρετών που εκφράζουν αυτές οι απόψεις - ευσέβεια, συνείδηση του
πολίτη και του χρέους του απέναντι στην πολιτεία, αυτοβεβαίωση και
αυτοπροβολή - δεν θα ήταν νοητή έξω από το κλίμα του ανθρωπισμού
της Αναγέννησης, κινήματος που στόχευε στην πολιτιστική και
εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του θεοφοβικού
μοντέλου που επικρατούσε ως τότε.
Για να καταλάβουμε το μέγεθος των ποσών που
διατέθηκαν σε δημόσια έργα και φιλανθρωπίες
αρκεί να δούμε την επιστολή που προόριζε ο
Λαυρέντιος ο Μεγαλοπρεπής για τους γιους του.
Εκεί αναφέρει χαρακτηριστικά: «Από το 1434 ως το
1471 ξοδέψαμε τεράστια ποσά, όπως φαίνεται από
ένα κατάστιχο που καλύπτει αυτά τα χρόνια. Το
βιβλίο αποδεικνύει ότι διαθέσαμε το απίστευτο
ποσό των 663.775 φλορινιών για κτήρια,
φιλανθρωπικά έργα και φόρους, χωρίς να
λογαριάσω άλλα έξοδα. Δεν παραπονιέμαι για αυτό,
γιατί, μολονότι πολλοί θα εύχονταν να έχουν
στο πουγκί τους έστω και μέρος από αυτά τα
Εικ.3: Ο Λαυρέντιος ο Μεγαλοπρεπής ή
χρήματα, νομίζω πως έδωσαν μεγάλη δόξα
Λορέντζο των Μεδίκων (1449-1492)
στην πολιτεία, επομένως πήγαν σε καλή μεριά
και είμαι πολύ
5